Бурхан халдун уулын хишгийг хүртсэн нь

Áóðõàí õàëäóí óóëûí õèøãèéã õ¿ðòñýí íü

Òºðèéí òàõèëãàò бурхан халдун óóëàíä àÿëàñíààð õèéìîðü ñýðãýæ, áèå ñýòãýë àðèóñàæ, äàõèí òºðñºí ëóãàà àäèë áîëîâ.
Бурхан халдун óóëûí îðãèë äýýðýýñ (эхний зураг оргил дээр) äºðâºí ç¿ã, íàéìàí öîâõèñò ìýëìèé òàâèõàä :
1.Àð øèëíýýñ Îíîíãèéí ãîë, áàðóóí ñóãààñ íü Òóóë ãîë, ç¿¿í ñóãààñ Õýðëýí ãîë ýõ àâàí ººð ººðèéí õóâü òàâèëàíãààð Ìîíãîëûí ãàçàð íóòãèéí ç¿¿í òàëûã ãóðàâ õóâààæ ò¿¿í äýýð îðøèí àìüäàð÷ áóé àìüòàé á¿ãäèéã ººð ººðèéí îíöëîãûã øèíãýýñýí ìºíõèéí óñààð òºäèéã¿é åðòºíöèéí îðøèí áàéõûí äºðâºí ¿íäýñ àãààð, ãàë, øîðîî ãóðàâûã òºð¿¿ëæ, àìüäðàëûã òýòãýæ áàéíà. Áóðõàí õàëäóí óóëûã õ¿íòýé ç¿éðëýâýë ýäíèéõ Îíîí, Õýðëýí, Òóóë ãóðâàí îõèíîî õàäàìä çýðýã ìîðäóóëæ áàéãààãààð ëîãèê ñýòãýëãýýãýýð ä¿ðñëýæ áîëíî.

Аялалын ахлагчид: Чулуун (ганган хүрэн), Сүхбаатар( хонины цүзгэр хээр), Дашдорж (гоё хонгор) морьд оргил дээр

2. Áàðóóí õîéíîîñ íàìóóõàí 纺ëºí ñàëõè öýëñ öýëñ ¿ëýýæ áàéãàà íü áàéãàëü ººðºº àìüñãàëæ áàéãàà þì øèã áàéëàà. Ýíäýýñ óñíû òºäèéã¿é ñàëõèíû ýõ ¿¿ñâýð ãàçàð áîëîõûã ìýäðýâ. Ñàâäãèéí óóäàã ðàøààí óñ íü áîëîëòîé òîì íóóð óóëûí áàðóóí óðä ñóãàíä öýëýëöýæ áàéõûã õàðàâ. 3. Îðãèë äýýðýýñ ç¿¿í òèéø õàðàõàä îðîé íü í¿öãýí óóëñûí òîãòîö, áàéðøèë íü ¿¿íèéã äóóðàéëãàæ îð÷èí ¿åèéí óðàí õèéöòýé, õîò áàéãóóëàëòûã õèéæýý õýìýýí ñýòãýãäýíý. Áàðóóí, áàðóóí õîéò ç¿ãòýý åðäèéí õàíãàé ãàçðûí óóë ìîä ¿ðãýëæèëýí õàðàãäàíà.

4. Îðãèëäîî áàðóóí óðä òàëààñàà ãàð÷ áàéõààð çîðèóëàãäñàí áàéøèíãèéí øàò øèã áàéãàëèéí á¿òýýñýí øàòòàé íü íýí ãàéõàëòàé. (Хоёрдох зургийн дээд талд байгалийн шатны байршлийг ажиглаарай.)

Óóëûí òàãò äýýðõ õàìãèéí îðîéíû ìîä áàðóóí õîéò òàë íü í¿öãýí òºäèéã¿é ¿æèð÷ ãàíäñàí, ìº÷èð íàâ÷ íü ç¿¿í óðä òàëäàà Ẻãíºðºí óðãàñàí áàéõûã àæèãëàæ(гуравдах зураг) Ìîíãîëûí ñàëõè áàðóóí õîéíîîñ áàéäãûã áàòëàæ áàéíà õýìýýí õàìò ÿâæ áàéãàà Õ¿ì¿¿íëýãèéí áàãø Öýðýíäýý öýöýðõýæ, õýä àëõàæ áàéòàë Ìîíãîë÷óóäûã ñàëõè àãààð àðèóñãàæ áàéäàã þì áàéíà õýìýýí ñýòãýëä îä õàðâàõ øèã áîäîãäîæ, ìèíèé ç¿ðõíèé öîõèëò äýýøëýõ òóòàì òàéâøèð÷, àìüñãààäàõ íü áàãàñàæ áàéâ. Öààø íü óðãóóëàí áîäâîë :
Ìîíãîë, îðîñ, õÿòàä ãóðâàí ¿íäýñòýíã òàâàí ìàõáîäîîð àíãèëâàë Ìîíãîë÷óóä õèéí ìàõáîäòîé, Îðîñóóä óñàí ìàõáîäòîé, Õÿòàäóóä øîðîîí ìàõáîäòîé, õàð àðüñòàíä ãàë ìàõáîä îíîãäîæ ººðººð õýëáýë ýäãýýð ¿íäýñòí¿¿äèéí õèéìîðèéã ñýðãýýæ, áèå ñýòãýëèéã íü àðèóñãàã÷ àãààð, óñ, øîðîî, ãàëòàé ø¿òýí áàðèëãàòàé áîëîõûã íýýëýý. Ýíäýýñ äàðààõ öîî øèíý ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ áàéíà : à. ¯íäýñòýí¿¿ä ººð õîîðîíäîî ìàõáîäîîðîî ÿëãààòàé áàéäàã. á. ¯íäýñòí¿¿ä ìàõáîääîî òîõèðñîí õîîë èääýã ó÷ðààñ ìîíãîë, õÿòàä, îðîñ ¿íäýñíèé õîîëóóä ¿¿ññýí, ìàõáîääîî òîõèðñîí õîîëîî îëæ èäýõ àðãàòàé òîõèðñîí ¿íäýñíèé õýë ¿¿ññýí, ýäãýýð øèíæ¿¿ä áèå áèåýñýý ýðñ ÿëãààòàé áàéãàà íü ýäãýýð ¿íäýñòí¿¿ä åðòºíöºä çýðýã ¿¿ñ÷ýý ãýñýí ä¿ãýíýëòýíä õ¿ðãýæ áàéíà.
Óóëûí îðãèë äýýð ãàðàõàä áàðóóí õîéíîîñ 纺ëºí àíõèëóóí ñàëõè áàéíãà ¿ëýýæ, ýðãýí òîéðîí õàðàõàä äýëõèé á¿õýëäýý í¿äýíä áàãòàí, äýëõèéã äýýðýýñ íü òîëüäîæ áàéãàà ìýò áàéâ. ×èíãýñ ýíä òºðñºí áàéæ òààðíà, ìºíõ òýíãýðèéí ñ¿ð õ¿÷ýýð æèã¿¿ðëýæ, ìîíãîë ìîðèîð äýëõèéí òàëûã ýçýëñýíèé ó÷èð øàëòãààí íü ìîíãîë÷óóä õèéí ìàõáîäîíä íü áàéíàà. ¯¿íèéãýý ìºíõ òýíãýðèéí õ¿÷ ãýæ íýðëýæýý ãýñýí òààìàãëàë äýâø¿¿ëæ áàéíàà. Ѻðºõ ÷àäâàðòàé ñîðòîîòîé ààâûí õ¿¿ áàéâàë ñºðãºëäºå ãýæ óðèàëàí äóóäàæ áàéíà !!!
Ѻðãºëäºõ õ¿í ýñ ãàðâàë ìèíèé òààìàãëàë çºâ ãýäãèéã áàòëàõ òóë òýíãýð ø¿òäýãèéí ó÷èð ýíý ãýæ îéëãîîðîé. ̺íõ òýíãýðèéí õ¿÷ ãýäýã ýíý ¿ã áóðõàí, øàøèíòàé ÿìàð÷ õîëáîîã¿é ãýäãèéã äàÿàðøëûí ýöýã ×èíãýñèéí àìüäðàëààñ îéëãîãäîíî.
Ìîíãîë õ¿í-ìîðü èéì íóòàã óñàíä áóþó ºâºðìºö àãààð, ãàë, óñ, ãàçàð øîðîî, îðîí çàéä òºðñºí ó÷èð áèå æèæãýâòýð, ýöýæ öóöäàãã¿é, ºë õîîë äààäàã, òýñâýð õàòóóæèëòàé, òóóðàé íü õ¿ðòýë öîìáîí áàéõààñ ÿàõàâ äàà, Ìîíãîë ìîðü, ìîíãîë õ¿í õî¸ð èõýð áóþó àìü íýãòýé áàéäàã þì áàéíà. Äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø 2400 ì ºíäºð ýíý íóòàãò òºðæ, ºññºí ìîðü õ¿í õî¸ð äýëõèéí õóóðàé ãàçðûí õààíà ÷ õ¿ðýõýýñ àðãàã¿é ãýäãèéã ñýõýýðýâ.
Áèä áîë äýëõèéã ãýðýýð òºñººëáºë äýëõèéí òîîíîí äýýð íü ñóóæ áàéíà. ßëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëèàð ìîíãîëûí ãàçàð íóòãèéí õîéò õýñýã îéò õýýðèéí á¿ñ íü õàíãàé áà õýíòèé õýìýýõ õî¸ð èõ ãýð á¿ëýýñ á¿ðäýæ áàéíà. Õàíãàé íóðóóã ãàë áóþó ýöãèéí òàë, õýíòèé íóðóóã óñ áóþó ýõèéí òàë õýìýýí õî¸ð èõ ãýð á¿ë ãýëòýé. Òàâàí ìàõáîäèéí îíîëîîð ýöãèéã ãàëòàé, ýõèéã óñòàé ç¿¿ðëýäýã ó÷ðààñ Òóóë ãîë õýíòèé íóðóóíààñ øóóä ñàëõè ñºðºí, ç¿¿íýýñ áàðóóí òèéø õºíäëºí, ìîðèíû õàð õóðäààð ÿàðàí óðñàæ, çàìä íü Îðõîí ãîë òîñîí àâ÷, õàíèëàí ñýëýíãý ìºðºíä öóòãàæ áàéãàà íü õàíãàé ýöýã óäàì óãñààãàà ìºíõð¿¿ëýõýýð õ¿¿äýý áýð áóóëãàæ áàéíàà õýìýýí ñýòãýëä áóóõ þóí. Õàòàí òóóë õýìýýí ñàéõàí, ãàíãàí õ¿¿õíýýð íýðëýñíèé ó÷èð ýíý ÷ þì áîë óó õýí ìýäõýâäýý. Ýíäýýñ ìîíãîë÷óóä îõèíîî àéëûí õ¿í, õ¿¿ãýý ººðèéí õ¿í ãýõ, ýñâýë îõèíîî áýð áîëãîí àéëä ºãäºã àòëàà õ¿¿ãýý àéëä õ¿ðãýíýýð îðóóëäàãã¿éí ó÷èð óòãà ¿¿íýýñ ¿¿äýëòýé. Òýãâýë õ¿ðãýí (Õàíãàé ààâûí õ¿¿) óóë àëü âý? õýìýýí òà á¿õýí àñóóõ áàéõ º÷¿¿õýí ìèíèé áèå óãààñ ãîâèéí õîíèí ã¿ðâýë ó÷ðààñ óõààí õ¿ðýõã¿é òóë õàíãàé÷óóäàä ò¿ð îðõèå. Ñýëýíãý ìºðºí(õàäàì ýõ)-ä íèéëæ áàéãàà òýð îð÷èíä ë áàéõ ¸ñòîé õýìýýí öýöýðõýæ ñóóíà.
Ìîíãîë çóðõàéä ýöãèéã óóë (ãàë), ýõèéã áóëàã øàíä (óñ) õýìýýí òîîöäîã ó÷ðààñ ýìýãòýé õ¿í äàðõàëñàí óóëûí îðãèëä àâèðàõнь эцгийн толгойд гар хүрэхтэй адил, õýíýí÷ ãîë ãîðõèíû ýõýíä ìîðü õàðàõûã öýýðëýäýã íü эхийн толгой дээр хүндрэхтэй адил хэмээн үздэг нь õ¿í áàéãàëèéí õîîðîíäûí ø¿òýí áàðèëäëàãà ÿìàð íàðèéí õîëáîîòîé áîëîõûã óõààð÷ àìüäðàë àõóéäàà óëàìæëàë áîëãîí ìºðääºã ìîíãîë óõààíûã ìîíãîë÷óóäûí í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøèëä îðóóëñàí õóâü íýìýð, ìîíãîë÷óóäûí ã¿í óõààíû àãóó èõ áîëîâñðîëòîéí áàòàëãàà õýìýýí ¿çýõèéí íýãýí æèøýý ìºí. Áýðèéí øèíý öàéãààð (Òóóë ãîëûí óñààð) íàñàí òóðøàà óíäààëñàí Óëààíáààòàð÷óóä áèä ÿìàð àç æàðãàëòàé âý?, îõèä õ¿âã¿¿ä íü öàðàéëàã, óõààí íü óðò, çàí ààø íü Òóóëèéíõàà óñ øèã òóíãàëàã, ñýòãýë íü àðèóí, îþóí óõààí, áÿð ÷àäëààðàà äýëõèéä ãàéõóóëàí, ¸ñòîé ë äýëõèéí òîîíîí äýýð ñîðтооòîé òºðñºí ×èíãýñèéí ìîíãîë÷óóäûí ¿ð ñàä áîëîí ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøèë íî¸ðõñîí ºíººãèéí äàÿàðøèëä õ¿íèé îëíîîð áèø, öººõºí òîîíû ìîíãîë÷óóä áàéãàëèà ø¿òýí äàãàæ, í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëèéã òóéëä õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëñýí àðâèí òóðøëàãà, í¿¿äýë÷äèéí äýëõèéí ñî¸ëûí ò¿¿õýíä îðóóëñàí õóâü íýìðýýðýý XXI-ð çóóíû õ¿í òºðëºõòºíèéã ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøëýý çàäëàæ, í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøèë ð¿¿ ýðãýæ, áàéãàëèà óäèðäàõ íýðèéäëýýð óñòãàõ áèø, ø¿òýæ àìüäðàõ çàì ðóó ýðãýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãààãààð Ìîíãîë÷óóä äýëõèéí ò¿¿õýíä õî¸ðäîõ óäààãàà íýð àëäðàà ìàíäóóëàõ áîëíî.
̺íõ òýíãýðèéí õ¿÷ ãýæ þó âý?
̺íõ òýíãýð ìîíãîë÷óóäûã èâýýäãèéí ó÷èã íü ìîíãîë õ¿í õèé ìàõáîäòîéä îðøèíî õýìýýí òàéëàõ íü òºäèéëºí àíõààðàë òàòàìã¿é º÷¿¿õýí æèæèã þìñ àãóó èõ òîì ç¿éëèéã òàíèõàä èë¿¿òýé òóñ íýìýð ¿ç¿¿ëäãýýñ óõààðàí ñýäñýí áîëîé.
Ялгагдахуйн îíîëîîð 12 жилийг дөрвөн махбодод хуваавал õèéí ãóðâàë ìîðü, íîõîé, áàðñ ивээл буюу зөв гурвалжний гурван оройг үүсгэж байгаа тухай дээр өгүүлсэн билээ. Ãóðâàëä îðîëöîã÷èä íü ººð õîîðîíäîî íèéöòýé, áóñàä ãóðâàëûíõàíòàé íèéöã¿é áàéäàã. Ãóðâàëóóä íü ººð õîîðîíäîî ¿éë÷ëýëöýõäýý òýäãýýðò îðøèí ãàðèãóóäûí áàéäëààñ øàëòãààëàí èõ áà áàãà ÿíç á¿ðèéí õýìæýýòýé. Á¿õ ïðàêòèê çîðèëòóóäàä õèéí ãýð¿¿ä íü õàìãèéí íàðèéí äýýä îþóí óõààíû áèåòèéã ¿ç¿¿ëíý ãýæ ¿çäýã. Õèé íü á¿õ ç¿éë¿¿äòýé õîëèëäîõ áà á¿õ ç¿éëä íýâòýðíý. Ãàë íü àñàõ áà á¿õ ç¿éëèéã àðèóòãàõäàà àãààðààð òýòãýãäýæ, õèéã ¿õ¿¿ëæ, ººðºº òºðäºã ó÷èð àëèâàà þìûã ñàëãàí òóñãààðëàã÷, õàðèí õèé áîë íýãòãýã÷ øèíæ ÷àíàðòàé. Õèéí ãóðâàë íü ýâñýæ íýãäýõèéí, äýýä çýðãèéí îþóí óõààíû áèëýã òýìäãээр бусад гурвалаас ялгагдах тухай зурхайчид бичсэн нь олонтоо билээ. Нохой ч айлын ам бүлд багтдаг, хөрөнгө төдийгүй эзнээ аливаа эрсдлээс хамгаалдаг шадар туслагч бол барс нь ан агнаж агт морьд, өөрсдийнхөө бие бялдар, оюун ухаанаа хөгжүүлж, сэтгэл санааны тэсвэр хатуужил олгодог хээрийн сургалтын баазын нэр буюу нүүдэлчид сургалтыг бодит биет байдлаар гүйцэтгэдгийн баталгаа мөн.
Èéнхүү 1.õèéí ãóðâàëûí ìîðü, íîõîé, áàðñûí õ¿÷ýðõýã áàãö äýýð õèé ìàõáîäòîé монголчуудыг íýìýõýýð ýð çîðèã, îþóí óõààí, áèå áÿëäàð òºãñ á¿õýë á¿òýí áèåýí äààñàí öîãö ¿¿ñäýãèéã ìýäýð÷ èõ ýçýí ×èíãýñ ìºíõ òýíãýðèéí õ¿÷ õýìýýí íýðëýñýí áолой.
2. ×èíãýñ òýíãýðýýñ áóñäûã ýçëýæ, ýçýìøèæ áîëîõûã ìýäýð÷ ìýäýõã¿é, ÷àäàõã¿é þìàíäàà õ¿í ýðãýëò áóöàëòã¿é ø¿òäýã ó÷ðààñ ÒÝÍÃÝÐÈÉà دÒÝÝÍÝÝ áîëãîæ ìºíõ òýíãýðèéí õ¿÷ ãýæ íýðëýñýí.
Ìÿíãàíû ìàíëàé ×èíãýñ õààí
Èõ ýçýí ×èíãýñèéã Ìÿíãàíû ìàíëàé õ¿íýýð òîäîðóóëàí, äýëõèé äàÿàðàà õ¿íäýòãýäãèéí ó÷ãèéã ýåðýã òàëààñ íü òàéëàâàë: 1. Àãóó õ¿ì¿¿ñèéí ýöýã òºäèéã¿é ýõ àãóó áàéæ, àãóó õ¿¿ òºðäºã îíîëîîð ýõ àâðàãà ãýäãèéã òà á¿ãä ãàäàðëàõ áèç. Ãàíöõàí æèøýý äóðäàõàä ª¿ëýí ýõèéí ò¿¿õýýñ ýõ õ¿í ¿ð õ¿¿õäèéí çàÿà òàâèëàí, èðýýä¿é õîé÷èéã çºí ñîâèíãîîðîî ìýäýð÷, àëèâàà ýðñäëýýñ çàéëóóëàõ óâüäàñòàé òºðäºã. 2. Т¿¿íèé òºðñºí íóòàã äýëõèéí àðøààí óñ, ñàëõèíû ýõ ¿¿ñâýð ãàçàð. ªñ÷ òºðñºí íóòàã óñ, àãààð, ãàçàð øîðîî(газрын доорх баялаг), орон зай нь ñýòãýõ¿éãèé íü òºð¿¿ëäýã ó÷ðààñ эх нутагтаа ясаан тавьдаг зан үйлээр Чингэсийн шарил хаана нь байх нь илэрхий байхад . . . 3. ªºðºº õèé ìàõáîäòîé ó÷ðààñ õèéí ãурвалын ìîðüòîé õ¿éí õîëáîîòîé ó÷èð ìîíãîë ìîðü ÿëàëòûí òýí õàãàñûã ¿¿ðñýí. Áóðõàíû ñóðãààëä ,,Àâðàãà ýõýýñ òºðºõ, Àæíàé ã¿¿íýýñ òºðºõ,, ãýæ àäóó монгол õ¿í õî¸ðûí õ¿éí õîëáîîòîéã çààсан нь монголчуудын сүлд хийморийг бадруулагч морио сүлдэндээ залахын учир энэ болой. 4. Àí àâëàõ áóþó ìàëãàéíûõàà ¿ñèéã ñýðãýýõ ãýäýã íýðýýð ýð÷¿¿ä íóòàã õóøóóãààðàà, õºãøèí çàëóóã¿é öóãëàæ, ýëäýâ òºðëèéí àí àìüòàí, àðààòàí æèã¿¿ðòýí àãíàõ íýðýýð àðãàìàã õºë¿ã ìîðäèéíõîî øàíäàñûã øàëãàæ, øàíäàñ ñóóëãàí, íóì ñóì òàâüæ, ýð çîðèãûí äàñãàë õèéæ, õýíèé õ¿¿ õýí áîëæ áàéãààãàà ¿ç¿¿ëäýã íýã ¸ñíû ¿ç¿¿ëýõ ñóðãóóëü õèéæ, áèå, ñýòãýëýý àðèóñãàæ, àç õèéìîðèî áàäàðààäàã íü óëàìæëàãäàí, Ìîíãîëûí ¿å ¿åèéí ò¿¿õýíä íýð àëäðàà ¿ëäýýñýí ñàéí ýð÷¿¿äèéã òºð¿¿ëñýí ò¿¿õòýé. Áóñàä ¿íäýñòýí¿¿äýä àðìàã õºë¿ã ýäëýæ, íóì ñóì àãñàð÷, áèå ìàõáîäîî çàäëàæ, ýð ñóóëãàæ, õ¿÷ òàìèð îðóóëæ, öýöýí ìýðãýíýý ñîðüæ, îþóí óõààíàà õóðöàëæ, àòààòàí äàéñàíòàé àëàëäàæ, õóóðàé ãàçðûí òýí õàãàñûã ýçëýñýí ò¿¿õ õè÷íýýí áèëýý. XXI-ð çóóíä èõ ýçýí ×èíãýñ Äýëõèéí ýçýíýýð ºðãºìæëºãäºæ, äýëõèé äàõèíû ò¿¿õýíä äàõèí ìºíõºðñíººð áèäíèé ìîíãîë÷óóäûã äýëõèé äàÿàð òàíèóëñàíä áàõàðõàõã¿é áàéõ àðãàã¿é áîëîâ÷ ýíý ìàãòààë çºâõºí ãàäíà òàëààñ íü õàðñàí òóë äîòîð òàëààñ íü õàðâàë 40-ººä óëñûã õóìõèéí òîîñ áîëãîñîí í¿ãýëèéã õ¿í òºðëºõòºí õýçýýä ÷ ìàðòàõã¿é. Áààáàð í¿¿äýë ñóóäàë (ãàðç îëç. . .) íîìîíäîî ... ĺ÷èí óëñûã ìºõººñºí òýðýýð á¿õ þìàà áàðàã õîâ õîîñíîîñ ýõëýæ á¿õèé ë åðòºíöèéã áàéëäàí äàãóóëñàí àóãàà áààòàð þì ãýæýý. Îëîí óëñ ñºíººñíººðºº, áàéëäàí äàãóóëñíààð áîäîõîä ìóó òàëûí áààòàð áàéìààð ãýòýë àóãàà áààòàð ãýæ áè÷ñýí, åð íü çîõèîã÷èéí ñàíàà ìàãòàõ, áàõàðõàõ òàë ðóóãàà õýëáèéæ áè÷ñýí ãýõýýð, òýõýýð àóãàà áààòàð ãýäýã ¿ã íü äýëõèéí áààòàð ãýæ îéëãîõîîð гэтэл . . . дайны нарийн урлагийг нүүдэлчид бодож олдог, харин хятадууд үүнийг нь сайтар судлан шинжлэх ухаан болгон хөгжүүлдэг, бүдүүлэг харанхуй нүүдэлчид гэж олонтоо бичсэн нь нүүдлийн ба суурин соёл иргэншил зэрэг үүссэн, хүн төрлөхтний хөгжлийн жам ёс, нэг юмны хоёр тал гэдгийг ухаараагүй байж хятадуудыг магтаж монголчуудыг үгүйсгэх гэсэн санаа батлахыг элдвээр оролдсон çýðýã îþóí ñàíààíû ìàø èõ çºð÷èë人íèéã ¿¿ñãýæ áàéíà. Ýíý ìýò ñýòãýí áîäñíîîñ, áÿñàëãàí óõààðààã¿é ººðèé㺺 áîëîí çºâëºã÷äèéíõºº íýð àëäðûã ãóòààñàí ç¿éë áàãàã¿é áàéíàà . . . ºìäèéã í¿¿äýë÷èä ë àíõ ìîðèí äýýð ºìñºõ òîõèðîìæòîé õóâöàñ õýìýýí ñàíàà÷èëæýý. . . Ìîðèí äýýðýýñ íóì ñóì õàðâàõàä òóéëûí òîõèðîìæòîé ó÷èð äºðºº õèéõ ñàíàà àíõ òºðñºí áàéíà. . . õýìýýí áè÷ñýí íü 1-ä ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøëèéíõýí ÷èíü ìîðüã¿é áàéæ þó óíàõ ãýæ бүдүүлэг í¿¿äýë÷äèéí ºìäèéã ºâëºæ àâñàí þì âý? ãýæ àñóóìààð, 2-ò äºðººã¿é ýìýýë äýýð íóì ñóìàà ¿¿ð÷, ¿ñýð÷ ìîðäñîîð õè÷íýýí зуун æèë àìüäàðñàí áîëîî ?, ãýæ çºâëºã÷ àêàäåìè÷ Ø Áèðà ãóàéãààñ àñóóìààð ñàíàãäàõ. Ãýòýë Àêàäåì÷ ãóàé õýí áîëîõûã íü óíøèã÷äàä òàíèóëàõ ãýæ ýíý ìýò àëäààíóóäûã çàñàëã¿é îðõèñîí ÷ áàéæ áîëîõ þì. ͺ㺺 òàëààñ æàðàí íàñ õ¿ð÷èõýýä äºðººã¿é ýìýýë òîõ÷èõîîä óóðãà áàðüæ ìîðèî þ¿ëýýä ë, çàëóó÷óóä íü äºðººã¿é ýìýýëòýé ýìíýã õàíãàë ñóðãààä ë, àëñ àÿíä ìîðäîæ, öàãààí õýðýì äýýã¿¿ð õàðàéëãààä ë ñóóðèíãèéíõíèéã çàä öîõèæ äýýðýìäýýä áîëæ áàéñàí þì ÷èíü äºðººòýé áîëîíãóóò, á¿ð äàâðààä ¸ñòîé ë ãàçàð äýýðõ, òýíãýðýýñ áóñàä áàéãàà á¿õíèéã äýýðýìäýж àâ÷èõààä ãàíöõàí äýýðýìäýæ ÷àäààã¿é òýíãýðèéã ø¿òýæ, ìºíõ òýíãýðèéí õ¿÷ ãýæ íýðëýæýý ãýñýí òààìàãëàë äýâø¿¿ëìýýð áàéíà, ãýòýë çîõèîã÷èéí ýðõ íü îëîí óëñûí õóóëèàð á¿ðýí õàìãààëàãäàõäàà çºâõºí õóâüäàà óõààðàõã¿é óíøèõààñ áóñàä öààø ñýòãýí áîäîõ, óõààðàõ, ýëäýâ ÿíçààð àøèãëàõûã á¿ð ìºñºí õîðèãëîñîí ó÷èð ,,óíøèíà ãýäýã áóñäûí òîëãîéãîîð áîäîõ,, ãýäýã ñóðãààëààð áÿñàëãàõã¿é óíøèõ ãýæ áàéäàãã¿éã îéëãîñîí òóë öààø ¿ðãýëæë¿¿ëæ óíøèõàà áîëèâ. Áààâàð áèîõèìè÷ ìºðò뺺 ñàíãèéí ñàéä áàéñàí áîëîõîîð ìºí㺠îëîõ àðãûã äýýä çýðãýýð ìýäýõ òóë óíøèã÷èä ÿìàð íýã õýëáýðýýð àøèãëàíà, àøèãëàñàí ýòãýýäãèéã ø¿¿õäýæ äîð íü îþóíû ºì÷ õóëãàéëñàí õýðãýýð òîðãóóëæ õóâèéí õºðºí㺺 àðâèæóóëàõ õýðýãñýë áîëãîí àøèãëàõ áîäëîãî àãóóëñíààñ ìîíãîëûí ò¿¿õèéã ¿íýí çºâººð áè÷èæ, îëíû õ¿ðòýýë áîëãîõ áîäëîãî àãóóëààã¿é áîëîëòîé. Áàòáàÿð өөрөө 800-иад ном, зохиол, архивын баримт материалаас хуулсан атлаа, íóóö íýðýýðýý áè÷ñýí, çîõèîã÷èéí ýðõèéí õàìãààëàëòàíä áàãòààñàí çààëòíààñ ¿çýõýä ºðãºí îëîí óíøèã÷äàä çîðèóëààã¿é нь нэн гайхалтай.
Ñóäëàæ áàéãàà áóþó äýâø¿¿ëæ áàéãàà àñóóäëûí ýñðýã ÷àíàðòàé ç¿éë îðøèæ áàéãàà íü íîòëîãäñîí öàãò ë øèíæëýõ óõààí æèíõýíý ìºí ÷àíàðòàà õ¿ðäýã òóë ×èíãýñèéã ìÿíãàíû õ¿íýýð òîäîðóóëñíû öààä ó÷èð óòãà íü þóíä îðøèæ áàéãààã íýýí èëýð¿¿ëýõ íü ìîíãîë òºðèéí óëñ-òºðèéí áîäëîãûí íýãýýõýí õýñýã áàéæ ìàãàäã¿é ìýò ñàíàãääàãàà ×èíãýñ ñóäëàà÷äûí ñîíîðò õ¿ðãýå. ªºðèéí ñàíàëàà Èíæåíåðèéí óõààíû ¿íäýñíèé àêàäåìèéí 800 æèëèéí îéä çîðèóëñàí ,,Ìîíãîë èíæåíåðèéí óõààí,, ñýäýâò ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðëûí èëòãýë¿¿äèéí ýìõýòãýëä õýâë¿¿ëñýí áîëíî. Äàøðàìä òýìäýãëýõýä 800 æèëèéí îé óãòñàí áîëîí îéí àðãà õýìæýýí¿¿äýýñ ìîíãîë÷óóä í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëèéí õóâèà õè÷ýýñýí Áè çîíõèëñîí, ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøëèéí áóñäûí òºëºº Áè-ã ¿ã¿éñãýñýí, ¸ñòîé ë ìèíèé äýâø¿¿ëýýä áàéãàà õèé ìàõáîäòîéã áàòàëñàí õóé ñàëõè øèãýý ë åðòºíöèéí ñàéí ìóóãèéí õî¸ð òóéëä ë ñàâ÷èàä áàéõààñ, åðòºíöèéí îðøèí òîãòíîõûí ¿íäýñ áîëñîí àëòàí äóíäàæ äýýð òîí÷ òîãòîõã¿é þìàà õýìýýí áîäîãäîõ þóí.

Та COMMENT гэсэн бичиг дээр дарж санал бодолоо бичнэ үү.