Ялгагдахуй буюу хос хууль

ßëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëü

Àëüâàà ñàíààíä îðîìã¿é æèæèã ç¿éë òîì íýýëòèéí ýõ ñóðâàëæ áîëäîã, æèæèã ÷óëóóãààð òîì ÷óëóóã äîðãèóëàõààñ, òîì ÷óëóóãààð æèæãèéã äîðãèóëæ áîëäîãã¿éí ñóðãàìæààð ^,,ÿëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëü^,, õýìýýí ñ¿ðæèí íýðëýñýí ÷ áàéæ ìàãàäã¿é. Öîî øèíý þì á¿õíèéã õóó÷èí ìýäýæ áàéñàí ìýäëýã äýýð òóëãóóðëàí òàéëáàðëàæ áàéæ îëíû õ¿ðòýýë áîëãîäîã ó÷ðààñ ÿëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëèéã òàéëàõ íü:

I. Õ¿í-äóó àÿëàæ èðýýä, äóóãàà õóðààæ áóöäàã, èíýýëãýæ èðýýä, óéëóóëæ áóöäàã íü ýõíèéõ íü ººðèé㺺 ãýñýí õóâèà õè÷ýýñýí ^%Áè^% áîë õî¸ðäîõ íü áóñäûí òºëºº ãýñýí ãàäàãøàà ÷èãëýñýí ^%Áè^% áàéäàã íü õ¿í ýíý õî¸ð áè-ãèéí äóíäàæ äýýð îðøèí àìüäàðäàãûã íîòëîæ áàéíà. Äîòîð íü çàäàëáàë þì á¿õýí ýõëýë òºãñãºëòýé áèò¿¿ ãîãöîî áóþó òîîãîîð : 2²=4 ãýñýí õî¸ð õîñ áàéíà.

Õ¿í í¿öãýíýýð õîðâîîòîé ìýíäëýýä, í¿öãýí áóöäàã íü õèéæ á¿òýýõ, ñýòãýõèéí òóëä òºðäºã íü ¿íýí áîëîëòîé. Àìüòàí ¿ð òºëººðºº ººðèé㺺 ìºíõºëäºã áîë õ¿í ¿ð à÷ààðàà òºäèéã¿é õèéæ á¿òýýñýí бүтээлээрээ ìºíõºðäºã. Õ¿í èäýõèéí òóëä àìüäàðäàã óó? Àìüäðàõûí òóëä èääýã ¿¿? ãýñýí àñóóëò óðãàí ãàðíà. Òýãâýë èäýõ íü àìüäðàõûí íýð, àìüäðàõ íü èäýõèéí íýð ãýñýí õàðèóëò òîõèðíî. Ýíäýýñ íýã þìíû õî¸ð òàë ãýäãèéã áàòëàæ áàéíà. Õ¿í áèå, ñýòãýõ¿é ãýñýí õî¸ð á¿ëýýñ á¿ðääýã ó÷ðààñ îþóíû áîëîí áèåèéí õ¿÷íèéõýý õºäºëìºðººð àìüäàð÷, õºðºí㺠õóðààäàã áîëîâ÷ ò¿¿íèéãýý ¿ð õ¿¿õýääýý ¿ëäýýõèéí òóëä í¿öãýí áóöäàã. Õ¿íèé á¿õ ýðõòýí íýã áà ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû õîñóóä áàéäàã : õàìàð íýã àòëàà õî¸ð í¿õòýé, àì ãýõýä èäýõ óóõ, àìòëàõ, àìüñãààëàõ, äóó àâèà ãàðãàõ ãýñýí õî¸ð õîñ ¿¿ðýãòýé, ãàð õºë íü õî¸ðûí õî¸ð õîñ àòëàà õîðèí õóðóó õóìñ íü òàâòûí íàéìàí õîñ, ìýäðýõ¿éí òàâàí ýðõòýí, ò¿¿íèéã äàãààä í¿¿ðèéí òàâàí áóëàã íü òàâûí õîñ áèø ¿¿. Äîîøîî õàðñàí òàâ, õàæóó òèéø õàðñàí äºðºâ íèéò åñºí ñ¿â ãóðàâòûí ãóðâàí õîñ, õ¿ç¿¿ õî¸ðòûí ãóðâàí õîñ, ýñâýë ãóðàâòûí õî¸ð õîñ, ø¿ä àðâàí çóðãààòûí õî¸ð õîñ, ýñâýë õî¸ðòûí äºðâºí õîñ ãýõ ìýò÷èëýí òîîëæ áàðàøã¿é õîñóóäûí íýãäýë ó÷ðààñ åðòºíöèéí á¿õ þìñ ¿çýãäýë çààâàë íýã íü íºãººãººñºº ÿëãààòàé õîñóóä áàéäàã, ¿¿íèéã ÿëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëü õýìýýí íýðëýå. Õýäèéí ÷ õîñ áàéñàí хосуудын аль íýã íü үгүй болоход бусад нь íºõºæ îðëîæ ÷àäàõã¿é, çààâàë ò¿¿ãýýð äóòàõûã îéëãîíî. Õîñóóäûí äîòðîîñ õàìãèéí áàãà õîñ õî¸ðûí òîî ó÷ðààñ þì á¿õíèé ¿¿ñýë õºãæëèéí ¿íäýñ ñóóðü íü áîëäîã. Ýíäýýñ ýöýã ýõèéí ø¿òýí áàðèëäëàãààð ãóðàâäàõ õ¿¿õýä òºðäºã. Õî¸ðîîñ íýã ¿¿ñäýã, íýãýýñ õî¸ð ¿¿ñäýã èéì á¿ò¿¿ ãîãöîî þì õîðâîî åðòºíö. Áàéãàëèéí á¿õ õóóëèóä òóõàéëáàë, ºðòºíöèéí òàòàëöàë, ò¿ëõýëöëèéí õóóëü, ýíåðãè õàäãàëàõ áà õóâèðàõ õóóëü, öàõèëãààí ñîðîíçîí îðîíãèéí õóóëèóä, ìåõàíèê, äóëààíû õóóëèóä ôèëîñîôûí ýñðýã òýñðýã, òîîíîîñ ÷àíàðò øèëæèõ, ¿ã¿éñãýëèéí ¿ã¿éñãýëèéí çýðýã á¿õ õóóëèóä íü ýíý õîñ õóóëèéí òóõàéí òîõèîëóóä þì.

Ýíý õóóëèàð åðòºíöèéã òîëüäâîë :

1. Íàð áà ñàð, îä áà òýíãýðèéí ýðõýñ, òýíãýð áà ãàçàð öºì íèéëýýä íýã ìàêðî öîãöîñ áîë ò¿¿í äîòðîîñ òýíãýð áà ãàçðûí çàâñàðò ñàëõè áà áîðîî, ñàëõè áà øóóðãà, àÿíãà áà áîðîî, óóë áà óñ, óñ áà àãààð, àðààòàí áà æèã¿¿ðòýí, õºðñ áà óðãàìàë, õ¿í áà ñàðìàã÷èí, çýðëýã áà òýæýýìýë àìüòàä öºì íýã öîãöîñûã á¿ðä¿¿ëæ áàéäàã. Ýä á¿ãä íýã öîãöîñ ó÷ðààñ áèå áèåäýý ÷ºëººòýé øèíãýæ, íýãèéã ¿õ¿¿ëæ, íºãººã òºð¿¿ëæ, áèå áèåý íºõºæ, òýòãýæ, óñòãàæ áàéæ ë ìºíõºä òýíöâýðòýé îðøèæ áàéäàã. Õ¿í ãýõýä àìüòàíû ìàõààð õîîëëîæ, ðàøààí óñ, óðãàìàëààð ºâ÷èí ýìãýãýý èëààøðóóëäàãûí ó÷èð øàëòãààí ýíý áîëîé. Ýä á¿ãäýä áàéäàã åðºíõèé øèíæèéí íýã íü óõààí áèëýý. Óõààíààð ýä á¿ãäèéã çîõèöóóëæ, óäèðäàæ áàéäàã. Ýíý öîãöîñûí ýä ýñ á¿õýí íýã íü íºãººãººñ ÿëãààòàé áàéäàã ó÷ðààñ õ¿íä áóñäààñ èë¿¿ îþóí óõààí çàÿàñàí íü ºíººãèéí õ¿í òºðëºõòºí ºíººäðèéí ºíäºð õºãæèëä õ¿ð÷ýý. Àìüä àìüòàä òºäèéã¿é áàéãàëü ÷ áàñ óõààíòàé, óðãàìàë ÷ þìûã ìýäýð÷, ãóíèãëàæ, áàÿðëàäàã. ¯¿íèéãýý íàâ÷àà õºäºëãºæ èëýðõèéëäýã. Òóõàéëáàë õîðõîé ºâñ çóí õîðõîé áîëîîä ºâºë óðãàìàë áîëæ õóâèð÷ àìüäàðäàã íü íýí ãàéõàëòàé. Õ¿íèé áèå, ñýòãýõ¿é íü áîäèò áà õèéñâýð õî¸ð àõóé áèå áèåý òºð¿¿ëäãèéã, õýö¿¿ õÿëáàð õî¸ð áèå áèåý òºð¿¿ëäýã õóóëèàð á¿õèé ë àìüòàí, óðãàìàë, õ¿í àíõ òºðºõ人, àíõ áèé áîëîõäîî ýíõðèé, 纺ëºí, ñóë äîðîé áàéæ, ¿õýë ð¿¿ äîâòëîõ á¿ðèéä õàòóó ÷àíãà, ãàíäàí ìºõºõèéí öàãòàà õóóðàé, õàòóó, ¿ð÷ãýð áîëäîã. Õàòóó ÷àíãà ãýäýã ¿õýæ äîðîéòîæ ýõëýæ áóéí øèíæ, 纺ëºí ñóë ãýäýã àìüäàð÷ ýõëýæ áóéí øèíæ þì. Óðò áîãèíî õî¸ð õàðèëöàí ø¿òýëöýæ, ºíäºð íàì àâèà íýãäýæ áàéæ ÿðóó òàíñàã ýñâýë àéäàñ äóóäñàí àÿëãóó äóóðñãàäàã, ºíãºðñíèé àðààñ õîé÷ íü äàãàæ ÿâäàã. Ǻºëºí íü õàòóóãàà èääýã. Ýä á¿ãäýýñ äàéíä õ¿÷èðõýã áàéñàí àðìè ÿâààíäàà ÿëàãäàæ äóóñäàã, õè÷íýýí òîì ìîä ÷ õ¿÷òýé ñàëõèíä æèæãýýñýý óðüòàæ áóëãàð÷ óíàäàã, õ¿÷èðõýã áàéíà ãýäýã ñóë 纺ëºí áàéõûí äàâóó òàëûã õýçýýä ÷ îëæ àâ÷ ÷àääàãã¿é. Àãøñàí þì ºðãºñºæ ñóíàäàã, áóñäààñ ÿìàð íýã þìûã áóëààí àâñàí õ¿í ýöñèéí ä¿íä ººðò áàéãààãàà àëäàíà, áàãà þìàíä òýì¿¿ëáýë ò¿¿íýý îëæ àâíà, èõ þìàíä ñàíàà õàíäóóëáààñ òººðºãäºëä îðäîã ãýõ ìýò äàéíä áàéòóãàé õî¸ð õ¿íèé ìàðãààíä ÷ ÿëàã÷ áàéäàãã¿é íü õîñ õóóëèéí ìºí ÷àíàðûã èëýðõèéëæ áàéíà. Ýíäýýñ ÿëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëü íü õîðâîî åðòºíöèéí îðøèí òîãòíîæ áàéäãûí ó÷èð øàëòãààí, þìñ ¿çýãäëèéí ìºí ÷àíàðûã òàíèõ áîëîìæ îëãîæ áàéíà. Ýð õ¿íèéã àðãà, ýì õ¿íèéã áèëèã õýìýýí ÿëãàäàã íü ýíý õî¸ðûí ø¿òýí áàðèëäëàãûã òàéëàõ ãýñýí îðîëäëîãî, äýýðõ õîñóóäûã àëü íü àðãà, àëü íü áèëèã áîëãîõûã ÿëãàæ áàðàõ áèëýý. Òèéì ó÷ðààñ àðãà áèëèãèéí îíîë ÷ þì øèã, õóóëü ÷ þì øèã òîäîðõîéã¿é áàéäàã. Èéìä õàðèí åâðîïûí ýñðýã òýñðýãèéí íýãäýë, àçèéí àðãà áèëèãèéí îéëãîëòóóä äýýð äóðäñàí õîñ õóóëèéí òóõàéí òîõèîë áîëíî.

Åðòºíöèéí àìüòàé á¿õýí ýð ýì õî¸ð õ¿éñòýé áàéæ ë ººðèé㺺 ìºíõëºí õîðâîîã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà áèç. Ýð ýì íü òóñ òóñäàà áàéõäàà íýã þìíû õàãàñ øèã, íèéëýõýýðýý á¿òýí àìüòàí áîëæ èæ á¿ðäëèéã ¿¿ñãýäýã.

2. Á¿õ þì óñíààñ ýõòýé : àìüòàí á¿ð ¿ð õºâðºëººñ ¿¿äíý, òýð íü øèíãýí. Îðøèí áóé á¿õ þìíààñ ýñãýëýí øèíãýí ÿëãàð÷ áàéäàã. Øèíãýí íü àìüòàí óðãàìàë, ãàçàð óñ, òºäèéã¿é ÷óëóó, òºìºðººñ ÷ ÿëãàðíà. Õààíà ÷ ÿâàà àìüòàí á¿õýí õ¿í ÷ ãýð îðîí, ãàäíà äîòîð, ãóòàëòàé ãóòàëã¿é ìºð ¿ëääýã, ìºí áàðüñàí òàâüñàí á¿õýíä õóðóóíèé õýý ¿ëääýã, ¿ëäýýñýí ìºðíèé ¿íýð, õýýãýýð íü õýí áîëîõûã ÿëãàäàã. Ýíý ¿çýãäëýýñ àìüä àìüòàí á¿ð ººðººñºº õóâèéí áóñäààñ ÿëãàãäàõ øèíæ òºðõºº øèíãýýñýí ¿íýðòýé äàâòàìæààðàà ÿëãààòàé äîëãèîí öàöàæ áàéäàã.

3. Ñàéõàí àìüäðàíà ãýäýã íèéãìèéíõýý àãààðààð àìüñãàëæ, íèéãýìòýéãýý öóã àìüäðàõûí íýð þì. Õàíãàëóóí àìüäðàëä õ¿íèé ìóó ÷àíàðóóä èëðýõ íü àìàðõàí áàéäàã áîë ÿäóóðàë õ¿íèé ñàéí òàëóóäûã òîäîðóóëäàã. Àõóé íºõöºë, îð÷èí õ¿íèéã àç æàðãàëòàé áàéõàä íºëººëäãèéã ¿ã¿éñãýõ àðãàã¿é ÷ ãýõäýý õ¿íèé õóâü çàÿà ººðèéíõ íü ãàðò áàéäãûã àíõààð÷ ººðèé㺺 óäèðäàí æîëîîäîæ, àìüäðàëàà ººäðºã òèéø íü çàëæ àìüäàðäàã.

II. Àìüäðàëûã ÿëãàãäàõóéí îíîëîîð ýñðýã òàëààñ íü òàéëáàðëàæ áîëíî : Òóõàéëáàë îð÷ëîí õîðâîî õóäàë õóóðìàã äýýð òîãòäîã. Òýãâýë àìüäðàë çýðýãëýý áîëíî. Òèéìýýñ ººðò õýðýãòýé çýðýãëýýã ÿëãàæ ñàëãàõûí òóëä óõààíòàé áàéõ øààðäëàãàòàé. Þìûã õºíººíº ãýäýã áèé áîëãîõûí, áèé áîëãîíî ãýäýã õºíººõèéí íýð, ¯çýí ÿäíà ãýäýã õàéðëàíà ãýñýí ¿ã. Ýíäýýñ ýñðýã ç¿éëäýý äóðã¿éöýõ íü òîõèð÷ çîõèöñîíîî õàéðëàõòàé àäèë þì. Íýãèéã ¿çýí ÿäàõ ãýäýã íºãººã õàéðëàõàä õ¿ðãýíý. ¯çýí ÿäàëò áà õàéð, äàéñàãíàë áà íºõºðëºëèéí àëü àëü íü íýã ë þìíû ¿íäýñ ñóóðü äîòîð îðøèíî. Óóðòàé õ¿íòýé äºë㺺í õ¿í ë àìüäàð÷ ÷àäíà. Ñàãñóó çàí àâèðò äàðóó çàí òààøààãäàõûí àäèë, øóíàõàé àøèã÷ íýãýíä ºãëºã÷ íýãýí áàéæ ë îðøèíî. ßìàð íýã àìüòàí ¿õýæ áàéæ ë ò¿¿íèé îðîíä øèíý àìüòàí òºðäºã. ßìàð íýã þì çàäðàõûí õàìò øèíý ç¿éë á¿ðýëäýõ îð÷èí òºðäºã. Õàâàð áàéæ ë íàìàð áàéíà, ºâºë áàéæ ë çóí áàéäàã. õýðâýý õàâàðûí óëèðàë áóñäààñ ãàéõàìøèãòàé ãýâýë òýð íü ¿íýõýýð áîäèò áóñ, áèä ë áóñàä óëèðëûí ìºí ÷àíàðûã ìýääýãã¿éíõ, öºì íýã ë áèò¿¿ ãîãöîî þì. Ýíäýýñ öàã õóãàöàà áîë öàãðèã(òîéðîã) ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðãýæ áàéíà.

Õýðýâ çîâëîí õèéãýýä òààøààë ¿ã¿é áîë õàðàíõóé õèéãýýä ãýðýë ãýãýý ¿ã¿é áîëíî. Áóñäûã äîðîìæèëíî ãýäýã ººðèé㺺 äîðîìæèëæ áóé õýðýã. Çàðèì áè÷èãäýýã¿é õóóëü áè÷èãäñýí õóóëèàñ õ¿÷òýé áàéäàã. ªºðòºº ¿íýí÷ áóñ õ¿í áóñäàä õàíü áîëæ ÷àäàõã¿é. Îí öàãèéí ýðõýýð õ¿íèé ñàéí ÷àíàðóóä íü ýëæ, ìóó ÷àíàðóóä íü öýöýãëýäýã òèéì ñýòãýëèéã õ¿íèé áóðóó ñýòãýë ãýíý.

Ìóó àìüäðàíà ãýäýã íèéãìèéíõýý àãààðààð àìüñãàëæ, íèéãýìòýéãýý öóã àìüäàð÷ ÷àäààã¿éíõ. Õýðýâ ÷è àìüäðàëä õàéðã¿é áàéäàã áîë àìüäðàë ººðò íü áàéãàà áèø, ò¿¿íèéã òàíüæ ÷àäààã¿éíõ. Õ¿í ººðèé㺺 òàíüæ ìýäýõã¿é áîë íàðòàä àãóó ç¿éë ãýæ íýã÷ ¿ã¿é. Áàãø ¿ã¿é áîë øàâü ¿ã¿é, øàâü ¿ã¿é áîë áàãø ¿ã¿é ãýõ ìýò÷èëýíãýýð ¿ã¿éñãýõ òàëààñ íü çºâ òàëûã íýãä íýãýíã¿é òîäîðõîéëæ áîëäîã íü þì á¿õýí ÿëãààòàé áóþó õîñ áàéäàã íü áàéãàëü, íèéãìèéí åðºíõèé ç¿é òîãòîë ó÷ðààñ ¿¿íèéã ÿëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëü õýìýýí íýðëýñýí þì. Ýíýõ¿¿ õîñ õóóëèàñ äàðààõ ä¿ãíýëò ìºðäëºãº áîëîí ãàð÷ áàéíà :

Ñóäëàæ áàéãàà áóþó äýâø¿¿ëæ áàéãàà àñóóäëûí ýñðýã ÷àíàðòàé ç¿éë îðøèæ áàéãàà íü íîòëîãäñîí öàãò ë øèíæëýõ óõààí æèíõýíý ìºí ÷àíàðòàà õ¿ðíý.

Ýíý îíîëûí ïðàêòèê à÷ õîëáîãäлын үй түмэн жишээний нэг нь х¿í ººðèé㺺 òàíèõûí òóëä øèíæëýõ óõààíûã ¿¿ñãýñýí ó÷ðààñ ë àëèâàà òóðøèëò àìæèëòòàé áîëñîí ýñýõ íü ýñðýã øèíæèéã îëñîí öàãò äóóññàíä òîîöíî. Æèøýýëáýë íàð, ñàëõèéã àøèãëàæ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ãàðãàæ àâàõûã öýâýð ýíåðãèéí ýõ ¿¿ñâýð ãýæ íýðëýæ áàéãàà íü íýãä õîñ õóóëèàð çààâàë ÿëãààòàé õî¸ð òàëòàé áàéõ ó÷ðààñ ýíåðãèéí øèíý ýõ ¿¿ñâýð îëñîí íü ñàéí áîëîâ÷, ¿¿íýýñ ãàðàõ ýñðýã øèíæèéã îëîîã¿é ó÷ðààñ ñóäàëãàà äóòóó áàéíà ãýñýí õýðýã, íýð ÷ áóðóó öýâýð ýíåðãè ãýæ áàéõã¿é. Ìîíãîëä ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷èéã òîì áàéòóãàé ãýð àõóéí çîðèóëàëòòàé ¿¿ñãýã÷äýä ÷ õýðýãëýх нь цºëæèëò, õóóðàéøèëòòàé äýëõèé äàÿàðàà òýìöýæ áàéãàà ýðýí ¿åä öºëæèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð ñàëõèéã õºãæººíº ãýäýã îëîí óëñûí ÷àíàðòàé шийдвэрлэгдээгүй асуудал áîëîõûã ìàðòàæ ¿ë áîëíî.

ßëãàãäàõóé áóþó õîñ îíîë íü: Õ¿íä á¿õíèéã ìýäýõ õóâü çàÿàã¿é. Õýðýâ çàÿàñàí áîë ºðººñºí òàëã¿é ó÷ðààñ àìüäàð÷ ÷àäàõã¿é. Æèøýýëáýë õ¿í ººðèéíõºº ¿¿ñýë ãàðëûã òàíèõã¿é, åð íü àëèâàà á¿õíèé àíõäàã÷ øàëòãààíä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é áàéæ ë àìüäðàíà ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðãýäýã ó÷ðààñ åðòºíöèéí á¿õ õóóëèóäûã áàãòààñàí åðºíõèé õóóëü õýìýýí íýðëýýä áàéãàà þì.

Зóðõàéí îíîëûí ¿íäэñ нь яëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëь

¿íèé àìüäðàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàæ áàéäàã байгалиас өгсөн өмч, амьíий äºðâºí ¿íäýñ íü óñ, àãààð, ãàë, øîðîî áèëýý. Õîñ õóóëèàð ¿õýõ, òºðºõ õî¸ð ë àìüäðàëûí æàì ó÷ðààñ óñ ¿õýõ àâààñ ãàë, øîðîî àìüëàæ, àãààð òºðäºã, Ãàë ¿õýõ àâààñ óñ, àãààð àìüëàæ, øîðîî òºðíº Àãààð ¿õýõ àâààñ ãàë àìüëàæ, øîðîî, óñ òºðíº. Øîðîî ¿õýõ àâààñ àãààð àìüëàæ, ãàë, óñ òºðíº. Ýíý äºðºâ íü àìüä àìüòàí á¿ãäèéí àìèí ñ¿íñ ó÷ðààñ àëü íýã íü æààõàí äóòàãäàõàä ë ºâäºõ áóþó ¿õíý.

Èéìä àëü íü ÷ àíõäàã÷ áàéõ áîëîìæã¿é, ýðõ òýãø ó÷ðààñ äºðâ¿¿ë íýã á¿òýí öîãöñûã á¿ðä¿¿ëíý. Ýíý äºðºâ íü ¿ðãýëæ õºäëºæ, óðñàæ, õ¿í àìüòàíûã òýòãýæ, òýæýýæ áàéäàã. Õ¿íä ãàäààä îð÷èíòîé õàðèëöàæ èë¿¿ãýý ºã÷, äóòóóãàà àâàõûí òóëä ìýäðýëèéí á¿õ òºâ¿¿äèéã óñ, øîðîîòîé õàðüöàõûí òóëä õî¸ð õºëºíä, õèéòýé õàðüöàõûí òóëä ÷èõýíä, ãàëòàé õàðüöàõûí òóëä ãàðò ºãñºí íü íýí ãàéõàëòàé áèç. Áèå áèåòýéãýý ñ¿ëýëäýæ áàéäãààñ äýëõèéí öýã á¿õýíä ººð ººð áàéäàã. Ганцхан жишээ дурдахад бурхан халдун уулын араас Онон, баруун сугаас Туул, зүүн сугаас Хэрлэн голууд эх аван урсахдаа урсгалын хурд, амт үнэр, найрлагын хувьд ч өөр өөр байгаа нь тэнд төрсөн хүүхэд бүх шинжээр бие биеэсээ ялгаатай байх мэдээж бизээ. Óñûã ÷àíäìàíü ýðäýíý ãýäýã õ¿íèé áèåèéí 70%-иас дээш íü óñ áàéäàã, àìüòàí á¿õýí ¿ð õºâðºëººñ ¿¿äýëòýé, òýð íü øèíãýí, àìüòàí óðãàìàë óñààð óíäàëæ, õàòàæ ãàíäàõààð ¿õäýã. Õ¿í, àìüòàíä ÿàõ ãýæ óóøèã ºãñºí âý?, òýãýýä áàñ õî¸ð ø¿¿. Á¿õ àðüñíèé øàð ¿ñíèé í¿õýýð àìüñãààëäàã íü ^,,óñ, àãààð øèã õýðýãöýýòýé þì^,, ãýæ ñàéí ç¿éëèéã ìàãòäàã íü ýíý õî¸ðûí à÷ òóñûã îéëãîñíû øèíæ áèç.

Õ¿í ãàëûã îëñîí íü áàéãàëèéí áýëýí õîîëûã áîëîâñðóóëæ èäýõ áîëæ, èäýõ õîîëíû òºðºë ÷ îëøèðñîí òºäèéã¿é õàìòðàí àìüäðàõûí ýõ ñóðâàëæ áîëñîí áàéõ. Ãàëàà òîéðîí ñóóæ äóëààöàõ íü äóëààöàæ, ÿðèëöàí õººðºëäºæ, õîîëîî áîëîâñðóóëæ èäýõ áîëñíîîð ãàë ãîëîìò õýìýýõ ¿ã ¿¿ññýí ãýëòýé. Ãàë ãîëîìòîî áîëîí ººðñäèé㺺 öàã àãààðûí ººð÷ëºëò, ãàäíû áóñàä íºëººíººñ õàìãààëæ îâîîõîé óëìààð óëàì áîëîâñðîíãóé áîëñîîð ãýð ¿¿ññýí ãýëòýé. Í¿äíèé ãàë íü áóóðààã¿é áàéíà, ãàëòàéãàà áàéíà ãýõ÷èëýí áèåèéíõýý ÷àíàð ÷àíñààã òîäîðõîéëäîã, ýä á¿ãäýýñ ãàëûí õî¸ðäîõ óòãà ãýäýãò äóëààíûã ººðººð õýëáýë õàëóóí õ¿éòýíèé ñîëèëöîîã îéëãîæ áîëîõîîð ñàíàãäàíà. Õ¿íèé òåìïåðàòóð 36-37 ãðàäóñò òîãòìîë áàðèõ òýð óâèäàñ ÷ ãàëä áàãòàíà. Ãàë ãýäýã íü áàäðàí ìàíäàõ, íýã òºëºâººñ íºãººä øèëæèõýä çààâàë äóëààí ÿëãàðäãûã îéëãîæ áîëíî. Галд нар багтана. Ýð õ¿íèéã ^,,ãàëòàé^,,, ýì õ¿íèéã ^,,óñòàé^,, ç¿éðëýäýã íü ýð õ¿í ãàíöõàí óðàãøàà ç¿òãýäýã óÿí áèø ãàë øèã àñâàë áàäðàíà, ¿ë àñâàë ìºíõíº, ãýòýë ýì õ¿í óÿí, óñ øèã ãàçðûí íàìûã áàðèàä óðñàí øîðîîíä øèíãýíý ãýñýí ýð ýìèéí ÿëãààã òîäîðõîéëæ áàéíà. Õ¿¿õýä ýöýãòýý èõ ýðõëýâýë ãàëä øàòàõ ìýò, ýõäýý èõ ýðõëýâýë óñàíä óíàõòàé àäèë õýìýýí ñóðãàäàã íü îíîëûí ìàø íàðèéí ¿íäýñëýëòýé áîëîõûã òàéëáàðëàëàà. Èéìä àõìàäûí ñóðãààë á¿õýí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé ó÷èð ò¿¿íä ýðãýëçýõ, áàòàëãàà øààðäàõ õýðýãã¿é ¿ã äóóã¿é äàãàæ ìºðäâºë ìºíõèéí óñ óóñàíòàé àäèë àìüäðàëûí çàìûã ÷èíü çàñàæ, áîãèíî õóãàöààíä àç æàðãàëòàé àìüäðàëäàà õ¿ðýõ áîëíî õýìýýí ñóðãàõ þóí.

Шороо нь дэлхийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг төдийгүй амьтай бүхний оршин тогтнох болон идэш тэжээлийн эх сурвалж, өөр дээрээ гишгэсэн амьтан бүрийн үнэрийг мөртэй нь хамт авч үлддэг гайхамшигт шинжээрээ бусдаас ялгарна.

Òýãâýë ýöãèéã õèé, ýõèéã øîðîîòîé ç¿éðëýæ áîëîõã¿é þó? áîëîõã¿é õýìýýí ç¿òãýõ íü õîñ á¿ð íü ººð ººðñäèéí øèíæ ÷àíàðààðàà ÿëãàãäàæ áàéäàã.

Àìüäðàëûí äºðâºí ¿íäýñ óñ, àãààð, øîðîî, ãàë íü òîîãîîð áîë õî¸ðòûí õî¸ð õîñ, äºðºâòèéí íýã õîñ ìàø ýíãèéí ìýò ñàíàãäàâ÷ öààä ã¿í óòãûã óõâàë хамгийн энгийн тухайлбал, бие биеэс ялгагдах шинжийн нэг нь ус өндрөөс нам руу урсдаг, өвс ургамал эгц дээш ургадаг, амьтан бүхэн босоо байдаг учраас шороог эгц, гал өөдөөгөө асдаг, хий-юунд ч шингэх боловч хөндлөн чиглэлд илүүтэй тархдаг онцлогуудыг ашиглаж хүн, байгалийн үзэгдлүүдийн хоорондын шүтэлцээг тодорхойлдог аргын нэг нь зурхай билээ.

Óñûã øîðîîíä, ãàëûã õèéä øèíãýýâýë øîðîî áà õèé ãýñýí öààø ¿ë õóâààãäàõ, õ¿íèé áàðóóí ç¿¿í õî¸ð òàëòàé àäèë ãàíö õîñ ¿¿ñíý. Эндээс хий-гал махбодыг дагаж цагаан зурхай, шороо-усан махбодыг дагаж хар зурхай үүссэн байна. Энэ хоёр төрлийн зурхай нь эдгээр махбодын ижил ба ялгаатай шинжүүдээс урган гардаг. Тухайлбал: энэ дөрвөн махбод дээр огторгуйг нэмбэл цагаан зурхай гэнэ. Цагаан зурхайн хийг модоор, огторгуйг төмрөөр солисноор хар зурхай хэмээн нэрлэсэн нь хоёр төрлийн амьдрах орчин байна гэсэн нууц утга агуулагдаж байна.

Монголчууд хий махбодтой учраас цагаан зурхай нь илүүтэй тохирох тул гуравтын хосоор 12 жилийн зохицлыг авч үзье: тойрогт тэнцүү талт буюу зөв гурвалжинг хоёртын хоёр хосоор оройнуудын хооронд 30 градусын нум үүсгэж байхаар байрлуулж, жилийг хулганаар эхлэж оноовол доорх зураг гарна. Хос хуулиар сондгой тоог эр, тэгшийг эм тоо гэх ба үүнд харгалзан жилээ мөн эр эм гэж ялгана.

Энэхүү дөрвөн гурвалжин буюу дөрвөн төрлийн махбод нь бие биеэсээ ялгагдах шинжэд тохируулан хүн төрлөхтөнийг хий, гал, ус, шороо хэмээх дөрвөн их гэр бүл хэмээн сэтгэвэл : Хулгана, луу, бич гурав зөв гурвалжиний гурван орой, тоогоор 1,5,9 буюу эр жил, ижил шинжтэй нэг бүлийг үүсгэж байгаа тул ивээл бөгөөд гал махбодоор төсөөлж, улаан өнгөөр дүрслэв. Энэ мэтчилэн үхэр, могой, бичийг 2,6,10 буюу эм жил хэмээн шороон махбодоор, бор шараар, бар-морь-нохойг 3,7,11 буюу эр жилийг хий махбодтой, цагаан саарлаар, туулай-хонь-гахайг 4,8,12 буюу эм жилийг усан махбодтой учир хар хөх өнгөөр ялгаж үзүүлэв. Гурвалжины оройны эсрэг талын жижиг гурвалжин нь харш жилийг заана. Тухайлбал хулгана-морь, үхэр-хонь, бар-бич, туулай-тахиа, луу-нохой, могой-гахай харилцан харш жилүүд байна. Энэ мэтчилэн монгол зурхайн онолын үндэслэлийг нээж байна.

Нүүдлийн ба суурин соёл иргэншил

үүссэний онолын үндэслэл

Óñûã øîðîîíä, ãàëûã õèéä øèíãýýâýë øîðîî áà õèé ãýñýí öààø ¿ë õóâààãäàõ хосоос õèé íü õºíäëºí, ãàë íü äýýø áàäðàõ òóë ýöãèéã-òýíãýð, øîðîî ýãö äýýøýý, óñ äîîøîî урсах хоёрчилсон шинжтэй учир ýõèéã-äýëõèé õýìýýõ ã¿í óõààíû ç¿éð ¿ã ¿¿ññýí ãýâýë õýòýðõèé öýöýðõñýí áàéæ ÷ ìàãàäã¿é. Ýíý ç¿éðëýë íü ìîíãîë ãýðò ýöýã õîéìîðèéã, ýõ áàðóóí-ç¿¿í òàëûã, ¿¿äýí òàëûã õîþóëàà ýçýìøèíý ýñâýë ýð íü óóëûí îâîîã, ýõ íü óñíû îâîîã òàõèäàãòàé óòãà íýã.

Ерөнхий тохиолдолд хүн төрлөхтөнг язгуурын хоёртын хосод шилжүүлбэл газар-ус шүтсэн, хий-гал шүтсэн хоёр ангилалд хуваагдана.

Бүр тодорхойгоор хэлбэл Õ¿í òºðëºõòºí àíõ ¿¿ñýõäýý äºðâºí òºðëèéí ìàõáîäòîé äºðâºí ¿íäýñòýí çýðýã ¿¿ñ÷, àìüäàð÷ àæ òºðºõ人 õîñ õóóëèàð ñóóðèí áà í¿¿äëèéí õî¸ð ñî¸ë èðãýíøèë òîãòñîí áàéíà. Õîñ ãýäýã íü íýã íü ¿ã¿é áîë íºãºº íü îðøèõã¿é ãýñýí óòãà àãóóëàõ òóë ýíý õî¸ð èðãýíøèë íýã þìíû õî¸ð òàë áîëîõîîñ ººð þó ÷ áèø ãýäãèéã áàòëàæ áàéíà. Òýãâýë øîðîî-óñàí ìàõáîä äýýð ñóóðèëñàí íü ñóóðèí, õèé-ãàë ìàõáîä äýýð ñóóðèëñàí íü í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøèë ¿¿ññýí áàéíà.

Ýíäýýñ ýíý õî¸ð ñî¸ë èðãýíøëèéã íýãèéã íü íºãººãèéí äýýð òàâèõ, àëü íýãèéã ¿ã¿éñãýõ íü өнөөгийн ганцхан суурин соёл иргэншлийг шүтэснээр õ¿í òºðëºõòºí óñòãàõ àþóëä õ¿ðãýæ áàéãààã äýëõèé äàÿàðàà îéëãîæ, àëü àëьíèé ñàéí, ìóó òàëóóäûã ä¿éö¿¿ëæ, àëòàí äóíäàæ äýýð òîãòñîí ñî¸ë èðãýíøëèéí òºëºº àìüäðàõ íºõöºë á¿ðäýæ ýõëýæ áàéíà.

Хос хууль-таталт түлхэлтийн хүч

ßëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëèéã ÿâöóó óòãààð îéëãîâîë ºðíºòûí ýñðýã òýñðýãèéí íýãäýë, äîðíîäûí àðãà áèëèãèéí íýãäýë, øàøèíû õîîñîí ÷àíàðûí îéëãîëòòîé àäèëòãàæ áîëíî. Ò¿ãýýìýë óòãààð îéëãîâîë ýäãýýðèéã íýãòãýñýí, çºâõºí õî¸ð òàëòàé òºäèéã¿é õýäèéí ÷ õîñ áàéæ íýã öîãöûã á¿òýýäýã õýìýýñýí îéëãîëòûã àãóóëíà.

Äýëõèé íü íàð, ñàð, îä ýðõýñòýé òàòàëò, ò¿ëõýëòèéí õ¿÷íèé õàðèëöàí ¿éë÷ëýë äîð òýíöýæ îðøäîã ó÷èð ýíý õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëýýð àìüä àìòàíûã ãàçàð øîðîîòîé ø¿òýëö¿¿ëæ áàéäàã. Ãèøãýõ íü ãàçðûí òàòàõ õ¿÷íèé, õºëºº ºðãºõ íü ò¿ëõýõ õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëýýð õèéãäýæ áàéãàà àæèë. Õ¿í ãèøãýõäýý ººðòºº áàéãàà èë¿¿äýë ýíåðãýý (èë¿¿äýë ýåðýã öýíýãýý) ãàçàðò øàõàæ, õºëºº ºðãºõ人 äóòóóãàà íºõºæ àâíà. ¯¿íèé áàòàëãàà ìºðºíä òóõàéí àìüòàíû ¿íýð íü ¿ëääýã ó÷ðààñ íîõîé ìºðºíä øèíãýñýí ¿íýðýýð ýçíèé íü ÿëãàæ òàíüäàã áîë ¿õñýí àìüòàíûã ÷èðñýí ìºðºíä ¿íýð áàéäàãã¿é. Ýíäýýñ ãàçàð øîðîîíû îíöëîã íü ¿íýð øèíãýýäãýýðýý áóñàä ãóðâààñ ÿëãàãäàíà. Èéíõ¿¿ ãàçàð øîðîîòîé áàéíãà õàðüöàõûí òóëä á¿õ ìýäðýëèéí òºâ¿¿äèéã õî¸ð õºëèéí òàâõàéí ãàäíà áà äîòîð íü èë¿¿òýé ºãñºí áàéõàä àëü áîëîõîîð ãàçðààñ òóñãààðëàñàí ãóòàë ºìñºõ, ÿâãàí ÿâæ, àæèë õºäºëìºð õèéõ íü ¿ëýìæ áàãàññàí íü ºíººãèéí õ¿í òºðëºõòíèé íèéòëýã äóòàãäàë áîëæýý. Ýì÷ íàð ºäºð á¿ð 4-5 êì ÿâãàí ÿâ, ¿äýø óíòàõûí ºìíº ñàëõèíä õýäýí ìèíóò ÷ ãýñýí ÿâãàí ÿâàõûã çºâëºäºã íü öýâýð àãààðààð àìüñãàëàõ, õîîëîî øèíãýýõýä ãîë áèø, ãîë íü ãàçàðòàé ìýäðýëèéí á¿õ òºä¿¿ä õàðüöàæ, ýíåðãèéí áàëàíñ, öýíýãèéí ñààðìàãæèëò ÿâàãäàæ õ¿í ãàçðààñ àâàõàà àâ÷, ºãºõºº ºãäºã áàéíà. Ãàçàðòàé õàðüöàõ íü áàãàñíààñ öóñíû äàðàëò, ç¿ðõ ñóäàñíû ºâ÷èí, ñóäàñíû õàòóóðàë, õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýí¿¿äèéí ýëäýâ õÿìðàë çýðýã ºâ÷í¿¿ä ýëáýãøèõèéí ¿íäýñ ñóóðü áîëæ áàéíà. Èéíõ¿¿ ãàçàðòàé õàðüöàõûí òóëä õ¿í á¿ð öàõèëãààíû ãàçàðòóóëãà õºë人 õèéæ óíòäàã öàã óäàõã¿é áîëñîí äýëõèé áîëæýý õýìýýí ñýòãýãäýæ áàéíà.

Ìîíãîë÷óóä õèé ìàõáîäòîé

Хүн болж хоёр хөл дээрээ тогтсон хэмээн тоолж эхлэснээс хойших зуугаад мянган жилийн турш өнөөг хүртэл уламжлагдаж ирсэн амьдралын дадал заншилын ялгааны нэг нь орос хүн толгойгоо, хятад хүн хөлөө, монгол хүн гэдсээ дулаалдаг. Орос хүн усанд шумбаж, загас барьж, шар айрагаар ундаалж бие сэтгэлээ ариусгадаг, монголчууд морь унаж, уралдаж, гүүний айрагаар ундаалж, ан агнаж бие сэтгэлээ ариусгадаг, хятад хүн газартай харьцаж, газарыг шинжиж таньж, ногоо тарьж бие сэтгэлээ ариусгадаг. Эндээс хос хуулиар оролт-гаралт гэсэн хоёр туйлтай байх учраас орос хүн толгойноосоо, монгол нь гэдэснээсээ, хятад хүн хөлөөсөө эхлэж, хар арьстан бүх биеэрээ дулаан алддаг учраас тэдгээр эрхтэнээ бусдаас түрүүлж дулаалдаг байна. Энэ ялгагдах шинжийг дөрвөн махбодын онолоор авч үзвэл хий нь хөндлөн түгэх, эсвэл хаврын салхи хавирга нэвт үлээх учир Ìîíãîë÷óóä õèéí ìàõáîäòîé, ус дээрээсээ доошоо урсах учир Îðîñóóä óñàí ìàõáîäòîé, өвс ногоо эгц дээшээ ургадаг, амьтан бүхэн босоо тул Õÿòàäóóä øîðîîí ìàõáîäòîé, бүх биеийн гадна тал нь тас хар учир Негрүүд ãàë ìàõáîäтой гэсэн таамаглал дэвшүүлж байна. Монголчууд давхар энгэртэй дээл, 6 м бүс бүсэлдэг төдийгүй хүйтэний улиралд эрэгтэйчүүд дээлийн гадуур хүрэм, эмэгтэйчүүд дээлийн дотуур бэлхэнцэг давхарлаж өмсдөг атлаа өвлийн хүйтэнд ч малгайгаа бүчлэхгүй, толгойноос нь уур савсуулаад морины хар хурдаар давхиж л явдаг нь морь унахын тулд зохиогоогүй амьдралын шаардлагаар тухайлбал биеийн дунд хэсгийг дааруулахаас цээрлэдэг нь гэдсээр хий авахад цанх хөдлөх, олон ясны уулзахыг дааруулснаас нуруу өвдөх, бөөр үрэвсэж шээс задгайрах зэргээр бусад үндэстнээс ялгагдах нь яах аргагүй хий махбодтойг нотлох бөгөөд өрнөдийнхэн задгай энгэртэй костюм өмсдөг атлаа цонх, хаалганы нэвт салхинд хамрын ханиад хүрдэг онцлогоос усан махбодтой гэх мэтчилэн үндэстэнүүдэд аль нэг махбод нь давамгайлахаас бусад махбодыг үгүйсгэсэн хэрэг огт биш, харин үндэстнийхээ махбодтой ижил махбодтой хүмүүс тухайн үндэстнийхээ бусад махбодтой хүмүүсээс илүү ухаалаг, хүчирхэг, илүү хувь тавилантай байх магадлал маш өндөр байгааг бидний судалгаа, ажиглалт нотлож байна. Тухайлбал хий махбодтой монгол үндэстэн дотроос хий махбодтой буюу морь, нохой, барс жилтэй хүмүүс бусад гурван төрлийн махбодтой хүмүүнээсээ илүү хувь тавилантай, усан махбодтой европ хүмүүн бусад махбодтой хүмүүсээсээ, шороон махбодтой угсаатнуудаас шороон махбодтой нь гал махбодтонгоос гал махбодтой илүү хувь тавилантай.

Тэхдээ энэ дөрвөн махбод нь ижил шинжтэй учраас нийт хүн төрлөхтөний ухаан, хувь заяа, төөрөг нь нэг түвшинд байна.

Ýíäýýñ äàðààõ öîî øèíý ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ áàéíà :

à. ¯íäýñòýí¿¿ä ººð õîîðîíäîî ìàõáîäîîðîî ÿëãààòàé áàéäàã.

á. ¯íäýñòí¿¿ä ìàõáîääîî òîõèðñîí õîîë èääýã ó÷ðààñ ìîíãîë, õÿòàä, îðîñ ¿íäýñíèé õîîëóóä ¿¿ññýí.

в.Мàõáîääîî òîõèðñîí хувцас хунар хэрэглэдэг.

г. Эдгээр үндэстэнүүдийн амьдарч байгаа нутаг ус орчин нь эрс ялгаатай буюу огторгуй махбодоор ялгаатай.

Махбоддоо тохирсон хîîëîî îëæ èäýõ, амьдрах орчин ахуй, хувцаслах зан үйлд òîõèðñîí ¿íäýñíèé õýë, àìüäðàëûí õýâ çàãâàð ¿¿ññýí, ýäãýýð øèíæ¿¿ä áèå áèåýñýý ýðñ ÿëãààòàé áàéãàà íü ýäãýýð ¿íäýñòí¿¿ä åðòºíöºä анх нэгэн çýðýã ¿¿ñ÷ýý ãýñýí ä¿ãýíýëòýíä õ¿ðãýæ áàéíà.

Та санал бодолоо COMMENTS гэсэн дарж үлдээнэ үү.