Малын буян ихээ

Монголчууд чинь төрөхдөө бизнесийн буюу наймааны ухаанаа өвөртлөөд төрдөг улс юм шүүдээ. Х. Сүхбаатар.
Тайлал: Зах зээл дөнгөж эхлэж дэлгүүрт давснаас өөр юмгүй болонгуут багш эмч нарын 20-30 гаруй хувь ганзагийн наймаанд гараад явчихсан, тэр дороо ТҮЦ-үүдээр эхлэж, хар захууд үүсч хотынхон амь зуух болсон бодит баримт нотлож байна. Хотынхны ажлын байр нь наран туул болон техникийн зах мэтийн хэдэн зах дээр л бие биеэ шулж амьдарч байна биш үү.
Малчид наймаа хийхдээ олуулаа байвал ханцуйдаа хуруугаар тохирно, хурдан морины наймааг эзний хэлсэн үнээр нь авна, хазааранд нь адуу өгнө. Хэрэв үнэ бууруулж авбал авсан эзэндээ морь нь хурдлахгүй, хурд нь эзэндээ үлдэнэ. Харин хэлсэн үнээр нь авбал магадачгүй худалдсан эзний насны буян нь байсан бол дахиад морь нь хурдлахгүй төдийгүй модоо барь ч мэднэ. Авсан эзний морь их хурдлахгүй байсан ч буян хишиг нь дэлгэрч баяжиж мэднэ. Логикоор сэтгэвэл энэ үйл явц зүүн гарын эрхий хуруугаа тайрч өгсөнтэй утга нэг юм шүү. Өндөр үнээр мал худалдаж авсан хүн эхэндээ алдавч эцэстээ заавал хождог зүй тогтолтой хэмээн заншсан тул аман хууль мэт хатуу мөрддөг. Наймааны ухаанаа өвөртлөөд төрдөг учраас наймааг монголчууд эр эмгүй нэг их ой шаадаггүй нь наймаа тухайн үед л хэн хэнээ хожихыг бодохоос ирээдүй хойчоо боддоггүй. Эндээс маргаашийн өөхнөөс өнөөдрийн уушиг гэдэг үг гарчээ. Наймааг тухайн үеийн сэтгэлийн хөдөлгөөнөөр хийдэг учраас наймаа буцах нь олонтоо байдаг.
Манай сэхээтнүүд, төрийн түшээд эцэг эхээс заяасан нүүдэлчдийн наймааны ухаанаа нээхийн оронд суурингийнханы түгжигдмэл наймааны ухааныг, наймаа хэмээх монгол үгээ менежмент гэсэн үгээр сольж, “менежментийн ухаан” гэж сүржин нэрлэж, хүний ухааныг өөрийн болгох гэж, их юм мэддэг хүн болох гэж хамаг цаг заваа зарцуулж тэдний туршлагыг судлаж, бодын шийр дөрвөөс илүү байх ёстой хэмээн андуурч, мухардалд ороод байгаагаа ухаарахгүй, зарим ахмад асан түшээд нь хүртэл малчдад менежментийн боловсрол олгоно гэж ярьж, бичиж байх юм. Ардын зохиолч Л. Түдэв монгол хүний ходоод харийн хүнийхээр солигдожээ гэсэнтэй адил манай төрийн түшээдийн ухаан, сэтгэхүй хоюул харийн наймаачдынхаар солигдсон учраас эцэг эхээс өвлөж ирсэн авдрынхаа түлхүүрийг гээчихсэн, 64 үйлдлээр гардаг цоож учраас гаргаж чадахгүй тул чи гаргаад дотор нь эцэг өвгөдийн хураасан хар цагаан алт мөнгө жаал зугай ховор нандин хатуу юм байх ёстой бүгдий нь аваад би чамаас гучаад хувийг нь худалдаж авая, авахгүй ч байсан яахав урьдчилгаа хэдэн зоос өгчих гэсэнтэй адил Оюу толгойн асуудал ёстой л сэтгэхүйд нь сэрх үхсэн, ухаанд нь ухна үхсэн гэдэг болж байна даа.
Монголын эдийн засаг өнөөдөр дамын наймаан дээр, дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэж байна.
“Ямааны чинээний гарз гаргахгүй бол тэмээн чинээний олз олохгүй” сургаал нь орчин үеийн менежментийн бодлогын тулгуур онол, таван хушуу мал дотроос хамгийн ашиг багатай ямаагаар өчүүхэн бага ч гэсэн зардал гаргахгүйгээр их олз олохгүй гэхийн багыг нэрлэсэн бол их гэдэг үгийн оронд тэмээн чиний гэж, яагаад адуун чиний эсвэл үхрийн чиний гэсэнгүй вэ гэдэгт л гүн утга нь оршиж байгаа юм.
“Хониор хүндэлбэл, үхрээр хүндлүүлдэг” сургаалд хонийг ямаагаар, үхрийг адуу, тэмээгээр сольж болохгүй юу гэсэн асуулт аяндаа ургана биз, үүнд ганцхан “болохгүй” гэсэн хариулт тохирно. Эндээс ТХМ-аа халуун хүйтэн хушуут гэж хоёр хувааж, халуун нь халуунаа, хүйтэн нь хүйтнээ дагахаас халуун нь хүйтэн хушуутад эсвэл эсрэгээр хувирахгүй гэдгийг ухааруулж байна. Ямаагаар яагаад хүндэлдэггүй юм бэ гэвэл халуун хүйтэн хоёр зэрэгцэж оршдог байгалийн хуулийг мөрдөж байгаагаас гадна, хүйтнийг өөртөө, халууныг нөхөртөө гэсэн монгол гүн ухааны илрэл харагдана, эсвэл хониор хүндэлдэг нь өөртөө татаж, нөхөр болгож байгаа үйлдэл, ямаагаар хүндэлвэл өөрөөсөө түлхэж дайсан бэлдэж байгаа хэрэг юм. Энэ хоёр сургаалд адуу оруулаагүй нь гуравдах сургаал дурдаагүйгээс болов уу эсвэл гурав дах сургаал байсан ч түүнд багтдаггүй юм уу гэсэн асуулт гарна: Уншигч олон өөр өөрсдийн бодол санааг уралдуулах нь мэдээж учир өөрийн саналыг толилуулбал: ямарч юманд хэмжээ хязгаар байдаг учраас адуу шиг их олз олохгүй гэсэн утга агуулж байна. Энэ нь “адууныхаа хирээр хашгарч, хөнжлийнхээ хирээр тийчлэнэ” гэсэн цэцэн үгтэй дүйцэнэ.
“Агт үхвэл гай арилна, ат үхвэл гай авчирдаг” сургаал нь өвдсөн эзний морь адуундаа янцгаагаад байвал эзэн нь үхэхийн шинж, морь нь үхвэл эдгэрч байдаг, гэтэл тэмээ тэх тусмаа ат гэнэт үхвэл маш их сэжиглэж, гай барцадаа арилгуулах бурханы ном уншуулах, мэргэн хүнээс асууж засал хийлгэнэ. Мал бол тохиолдох гай зовлонг арилгаж баярлуулах, эсвэл ирхийг урьдчилан мэдэж засах арга хэмжээ авах бололцоо олгож буй нь малын буян их, заавал таван төрөл малтай байхын батлагаа бизээ. ТХМ-аа халуун хүйтэн гэж нэрлэхийн учир ч үүнд оршиж байна. Малгүй бол учрах зовлон жаргалаа урьдчилан мэдэхгүй учир шууд л хар нүхэнд унах, эсвэл нисдэггүй байснаа нисдэг болох, эсвэл долоо дордож найм сэхэхийн алин болох, эсвэл агт нь эрхий хуруутай, ат нь ядам хуруутай адил утга агуулга илэрхийлж байдаг зэргийг үл мэднэ.
Үхэр долоо хоногийн дотор болох цаг агаарын эрсдэлтэй үзэгдлийг мэддэг, үүнийгээ буруу, шүдлэнгүүд нь эр эмгүй хоорондоо мөргөлдөх, томууд нь айлыхаа хамт бэлчдэг үхрүүдээ дуудаж мөөрөх, тугалтай үнээнүүд гэнэт мөөрөлдөж тугалдаа гүйж ирэх, гэртээ хорогдох зэргээр илэрхийлнэ. Газар хөдлөхийг ч мэддэг.
Адуу хүн хоёр байгалийн бүтээл, морь МОНГОЛ хүний бүтээл. Монголчууд морийг бүтээснээрээ: 1. дэлхийн талыг эзлэсэн. 2. Морийг дуурайж суурингийхан төмөр морь бүтээж эхлэснээс өнөөдрийн автомашин, ер нь хөдлөдөг машин механизмийг бүтээсэн гэсэн ч уулан дээгүүр тухайлбал Цэцээ гүн дээр гарах машин хийж чадаагүй л байна. 3. өртөөнөөс эхлээд орчин үеийн холбоо харилцааны систем хөгжсөн. 4. цагаан зурхайг монголчууд зохиохдоо 12 жилд монгол хүн буюу өөрийгөө “морь” гэж нэрлэж оруулсан төдийгүй эр жилийг мориноос эхлэж тоолохыг тогтоосон. 5. таван махбодын онолоор морь жил хий махбодтой учраас монгол хүн хий махбодтой зэрэг дүгнэлтэнд хүчээр хүрэв.
Эцэг малыг засаж эр малыг үүсгэсэн нь хувьсгал гэхийн нэг баримт нь байгалийн зэрлэг малын зүсийг хувиргаж, биеийн дотоод шинж чанар, ашиг шимийг гадна нь гаргаж, зүсээр(өнгөөр) тодорхойлох болгосон нь дэлхийн шинжлэх ухаанд оруулсан нээлт юм.