1. Õîðâîî, åðòºíöèéí þìñ ¿çýãäýë çààâàë õîñ áºãººä ÿëãààòàé áàéæ ìºíõºä îðøдог зүй тогтолыг “ßëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëь” хэмээн нэрлэв. Ýíý õóóëèíä áàéãàëü íèéãìèéí á¿õ õóóëèóä áàãòàíà. Ýíý îíîë äýýð òóëãóóðëàí ,,Öàõèëãààí õýëõýýíèé îíîë, ÿëãàãäàõóé áóþó õîñ õóóëü ,, íýðòýé äýýä ñóðãóóëèéí ñóðàõ áè÷èã çîõèîж, онолоо батласан болно.
Энэ хууль дээр тулгуурлаж доор дурдсан бүх бүтээлүүдийг туйрвав:
2. Õ¿í áîëîí íýã áà îëîí ýñò àìüòàí á¿ðèéí ìºíõ îðøäîãèéí ç¿é òîãòîë íü ýð ýìèéí ø¿òýëöýýíèé ôàçûí çºðºº òýãø ºíöºã ¿¿ñãýæ áàéäàãò îðøèíî. Ãåîìåòðèéí õýëýíäýýð áóóëãàâàë ýöýã ýõ õ¿¿õýä ãóðâûí ø¿òýëöýý òýãø ºíöºãò ãóðâàëæèíû õóóëèíä çàõèðàãäàíà.
3. Ýð ýìèéí ôàçààðàà äàâõöàæ, äýýä ãàðìîíèêèéí ðåçîíàíñ ¿¿ñãýõ ¿çýãäýëèéã ýíãýð çºð¿¿ëýõ ãýíý. 6, 8-ð ãàðìîíèêèéí ðåçîíàíñàä ýìýãòýé, 7, 9-ð ãàðìîíèêèéí ðåçîíàíñàä ýðýãòýé õ¿¿õýä îëäîõ ìàãàäëàëòàé.
4. Ýð õ¿í õîëäîî ìýðãýí, ýì õ¿í îéðäîî ìýðãýí ó÷ðààñ ãýð á¿ë ýíý õî¸ðûí ãåîìåòð äóíäàæ äýýð îðøèõ òóë õ¿í òºðëºõòºí ìºíõ îðøäîã. Эмийн сайхан гаднаа, эрийн сайхан дотроо орших учраас энэ хоёрын зохицлыг гэр бүл гэнэ.
5. Õàéð äóðëàëûí ÿëãàà þó âý? Ãýð á¿ë äóðëàëààð ýõëýæ, õàéð äýýð òîãòäîã. Äóðëàë íü ººðòºº ºì÷èëæ àâàõûã íýðëýäýã, õàéð нь ººðººñ ãàäàãø áóñäàä òóñëàõûã íýðëýíý.
6. Ãýð á¿ëèéí ìàòåìàòèê çàãâàð íü ýöãýí ãîë÷òîé, ýõýí ñóóðüòàé, õ¿¿õäýí õàæóó ãàäàðãóóòàé ýðãýæ áàéãàà êîíóñ. Ýíý ä¿ãíýëò 2-ä äóðäñàí àìüòàí á¿ðèéí ìàòåìàòèê çàãâàð òýãø ºíöºãò ãóðâàëæèíãààñ ¿¿äýëòýéн зэрэгцээгээр эргэхийн онолын үндэслэл нь ертөнцийн юмс үзэгдэл бүхэн эргүүлэгэн тогтолцоон дээр тулгуурлаж байдагт оршино.
7. Ãýð á¿ëèéí áàéãàëèéí çàãâàð íü àçàðãà àäóóòàé àäèë :
Èæèë øèíæ íü : à) Ýð íü ýìèéãýý õóâü÷èëæ àâàõààð, ýì íü õóâü÷ëóóëàõààð çàÿàãäñàí. Ýð íü óäèðäàí æîëîîäîæ, äàéñíààñ õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé. á) Àçðàãà îõèí òºëºº õóðààäàãã¿é íü õ¿íòýé àäèë. â) Äýýð, äîðîî ¿¿äýí ø¿äòýé, хивдэггүй.
ßëãàà íü : à) Ýöãèéí á¿õ áèåèéí ýä ýñ ýõèéíõ áàéäàã àòàë àçðàãàíä õºõ áàéäàãã¿é æèíõýíý ýð àìüòàí òóë àçðàãà õýä õè÷íýýíýýð ã¿¿ õóðààäàã ãýòýë ýð õ¿íä ýõíýð ãàíöûã õóâü÷ëàõ çàÿàòàé òºðñºí.
á) Àçðàãàíä öºñ áàéäàãã¿é àòàë õ¿í öºñòýé íü õ¿íèé ñàíàà äàâõàð áàéäàã ó÷èð àäóó õ¿í õî¸ðûã àäèëõàí ãýð á¿ëýýð àìüäðàõààð çàÿàñàí áóþó àäóó õ¿í õî¸ð èõýð çàÿàñàí íü õîñûí îíîëûã áàòëàõ òºäèéã¿é í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëèéí àìèí ñ¿íñ, ãîë õºäºëãºã÷ õ¿÷ þì. Àäóó ýð õ¿íèé õèéìîðèéã ñýðãýýæ, áèåèéã ÷èéðýãæ¿¿ëæ, àìüäðàëûí çîâëîí æàðãàëûã õóâààëöàæ áàéäàã óíàà òºäèéã¿é õîîë õ¿íñ íü áîëæ áàéäàã. â) õ¿í í¿¿ðýíäýý í¿äòýé áóþó ãóðâàí òàëàà õàðäàã áºãººä àð òàëä þó áîëæ áàéãààãàà óõààíààðàà áóþó ñýòãýõ¿éãýýð ìýäýðäýã, õàðàõûí òóëä õ¿ç¿¿ãýý ýðã¿¿ëæ õàðíà, òýãâýë àäóóíû í¿ä òîëãîéí õî¸ð òàëäàà áàéäãààñ òîëãîéãîî ýðã¿¿ëýõã¿é íýã íýã òàëàà äààæ, í¿äýý õÿëàéñíààð 1800 õ¿ðòýë õàðíà. г) Хүн хэвтэж амардаг бол адуу зогсоогоор унтана. Адуу 24 цагаас зөвхөн ганцхан цаг үүр шөнийн заагаар унтдаг бол хүн найман цаг унтана. Эндээс амьд амьтан бүхнийг үүр шөнийн заагт заавал амарч байхаар байгалиас заяасны учир шалтгааныг уншигч түмэнд сэтгэн бясалгуулахаар үлдээв.
Ýцэг õ¿¿õäèéíхээ õ¿éñèéã òîгтоодог, ãýð á¿ë áîëîõ ñàíàà÷ëàãûã ãàðãàäàã òóë аливаа ажлыг эхлэх нь ажлын 50%-ийг гүйцэтгэсэнтэй тэнцдэг тул àíõäàã÷èéí ¿¿ðýãòýé, х¿í àõòàé äýýë çàõòàé ãýõýýñ õ¿í ýã÷òýé äýýë çàõòàé ãýäýãã¿é, àõ ñóðãàæ, ä¿¿ íü ñîíñäîã ãýõýýñ ýã÷ ñóðãàæ, ä¿¿ íü ñîíñäîã ãýäýãã¿éтэй адил бизээ.
Ýíäýýñ óäèðäàõ, óäèðäóóëàõ ¸ñ ãîðèì ¿¿ñ÷, ýð õ¿í çààâàë ºðõèéí òýðã¿¿ëýã÷ áàéíàà ãýñýí ä¿ãíýëò óðãàí, íàñàí òóðøäàà ñî¸îëæ áàéäàã.
8. Ãýð á¿ëèéí ñ¿ëä
Ýðäýì åðººëò ýöýã óëñûí ýðäýíý
Ýâñ¿¿ëýã÷ ìýðãýí ýõíýð ãýðèéí ýðäýíý Ýëáýðýëò àõèàä îõèä, õºâã¿¿ä ¿¿ðäèéí ýðäýíý
]
Ãýð á¿ëèéí ñ¿ëäíèé àðàã ÿñûã áîñîî áàéðëàñàí òýãø ºíöºãò áàéõààð òºñººëâºë õî¸ð õàæóó òàë íü ýöýã çóðãààãèéí òîî, ýõ åñèéí òîî òýâðýí ººä ººäººñºº õàðæ çîãñîæ áàéãààãààð, äýýä, äîîä òàë íü òýíãýð ãàçàð áàéõààð ä¿ðñëýâ. Äóíä íü ãýð á¿ëèéí äîòîîä ºíºº áà èðýýä¿éí õóâü òàâèëàí, àìüäðàëûí æàìûã òýãø, íýýëòòýé áàéõààð ñýòãýæ, ñàíàìñàðã¿éãýýð ä¿¿ðýí õîðâîîä ñàíàìñàðã¿éãýýð ãýð á¿ë ¿¿ñäýãã¿é, õî¸ð áèåý äóðëàë õýìýýõ õýìæ¿¿ðýýð õýìæèæ, øàëãàæ áàéæ çîõèîäãûã òîîãîîð èëýðõèéëáýë : Àðàâòûí òîîëëûí ñèñòåìýýð 1-ýýñ 10 õ¿ðòëýõ òîîãîîð òººðãèéã òºñººëâºë àìüäðàë ãóðâûí òîîíîîñ ýõëýõ ó÷ðààñ (3+3+3=3*3=9 áóþó ãóðàâ äàõèí õóâèëñàí ÷ 3 õýâýýð áàéãàà ó÷èð ÿñàí òºðºëòýé) åñèéã ýð õ¿éñ ãýâýë (3+3=6=3*2; áóþó çóðãàà íü 3-ûã õýâòýý òýíõëýãýýð, åñèéã áîñîî òýíõëýãýýð òóñ òóñ 1800-ààð ýðã¿¿ëæ ¿¿ññýí, ¿ãýýð õýëáýë øóóä òºð뺺 ººð÷ëºæ áàéãàà ó÷èð ìàõàí òºðºëòºé) çóðãààãèéí òîîãîîð ýì õ¿éñèéã òºëººë¿¿ëýâ. Ýíäýýñ ýð õ¿í àëñûí ìýðãýí, ýì õ¿í îéðäîî ìýðãýí ó÷ðààñ ýíý õî¸ðûí òýíöýë äýýð ãýð á¿ë îðøèí òîãòîõ òóë ãýð á¿ëèéí òººðºã íü 6*9=54*2=108 õýìýýõ õàìãèéí áýëýãäýëòýé òîîãîîð, òîîíû äàðààëàë íü ºðòºíö ººðºº íàð çºâ ìºíõºä ýðãýõ õºäºë㺺í õèéæ áàéäàãûã òºëººëæ ýð, ýì õî¸ð çàãàñûã ñîëèâöóóëàí çóðñàí ýñâýë 6, 9-ûí õî¸ð ä¿ðñèéã íèéëáýë 8-ûí òîî ãàðàõ òóë ãýð á¿ëèéí á¿õ òººðºã òýãø áàéõ áýëýãäýëèé㠺㿿ëñýí ãýõ ìýò. Äýýð íü ãýð á¿ëèéí çàëãàìæ ÷àíàð, àç æàðãàëûã ãóðâàí èõýð õ¿¿õäýýð, õ¿í ººðºº ãàçàð òýíãýðèéí àëü àëèíààñ õèøèã õ¿ðòýæ àìüäàðàí, ãàçàðòàà øèíãýäãèéã ºíäºð õ¿÷äýëèéí ãàçàðòóóëàãààð òóñ òóñ õ¿ì¿¿íèé îðøèõóéí òººðãèéã çóðàâ. Сүлд бол хүний хийбодийг тэтгэн хүч чадал, цог жавхланг бадраан өнгө үзэсгэлэнг сайжруулж, зүг чиг зам мөрийг зөвтгөн тэтгэн дэмжигч билээ.
9. Ýõ îðîí ãýæ þó âý? : Ýõèéí õýâëèéä ¿ð òîãòîõîä áàéñàí òýð ãàçàð îðîíã ýõ íóòàã ãýõýýñ òºðñºí ãàçàð îðîíãîîð íýðëýõã¿é. Òýð íóòãèéã õàðüÿàëæ áàéãàà óëñ îðíûã ýõ îðîí ãýíý. Ýõ îðîí ÷ ¿çëèéã ãàäíààñ, ýõ îðíîî ãýñýí òºðìºë ñýòãýõ¿é äýýð òóëãóóðëàæ îëãîíî. Òºðëºõ õýë ÷èíü ìºí òýð íóòãèéí õýë áîëíî. Æèøýýëáýë òà ýõíýðýý æèðìýñýí áîëîíãóóò Àìåðèêèéí èðãýí áîëãîíî ãýýä òýíä î÷îîä òºðâºë õ¿¿õäèéí ýõ îðîí íü Ìîíãîë îðîí áàéíà. Õàðèí Àìåðèêò ¿ð òîãòñîí áîë Ìîíãîëä òºðñºí ÷ ýõ îðîí íü Àìåðèê îðîí áîëíî. Îðîñûí áóðèàäóóä, õÿòàäûí ºâºð ìîíãîë÷óóä ºñºæ òºðñºí íóòàã óñàíäàà àìüäàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ ìîíãîëä èðýõã¿é, òºðñºí íóòàãòàà àìãàëàí òàéâàí àìüäàð÷, ººð ººðñäèéí ýõ îðîíû òºëºº ñýòãýë, ç¿ðõýý çîðèóëæ áàéãàà áèç äýý. Èéìä ýðëèéç á¿õíýý äàéñàí ìýò õàíäàõ íü áàðàã äýëõèé äàÿàðàà ýðëèéçñýí ¿åä òóéëûí õîöðîãäñîí, õýò ¿íäýñðýõ ¿çýë òºäèéã¿é òàíààñ ¿ë õàìààðàí ýçëýäýã áàéð ñóóðèà ýçýëñýí äýëõèé áîëæýý ãýæ ñýòãýãäýíý. ßìàð÷ õ¿í ýõ îðíîîñîî õºíäèéð÷ áîëîõã¿é. Õàðü íóòàãò ºíãºð¿¿ëýõ àìüäðàë õóâü çàÿàíû õîìñäîëä îðæ, ýðò îðîé áîëîâ÷ ñýòãýë íü õàðëàäàã. Ýõ íóòãèéí ñàëõè ñýòãýëèéã ñýðãýýæ, áèå ìàõáîäèéã àðèóñãàæ, ºíãºëæ áàéäàã, ºâäñºí áèåèéã òºðñºí íóòàã äýýðýý ãóðàâ õºð⺺æ èëààðøóóëäàã íü õ¿í áàéãàëèéí öîõèöîëãîî ø¿òýí áàðèëäëàãà ÿìàð íàðèéí áîëîõûã ìýäýð÷ áîëíî. Õóâü çàÿàíû õîìñäîëä îðîõ, ñýòãýë õàðëàõ ãýñýí òà á¿õíèé ÷èõýíä îëîíòîî äóóëäààã¿é, ñîíèí õýëëýãèéí óòãà ó÷ðûã óíøèã÷ òà á¿õýí ººð ººðñ人 òàéëàõ áèçýý. ¯¿íèéã òàéëàõäàà ìèíèé áèå áóðõàí õàëäóí óóëûí àÿëàëä îðîëöîõ õóâü òîõèîëîîð òóñ õàéðõàíû íî¸í îðãèëä àâèð÷ îâîîã òîéðîí, îð÷ëîí õîðâîîãèéí ãàéõàìøãèéã áèå, ñýòãýëýýðýý ìýäýð÷, Ìîíãîë õ¿í õèéí ìàõáîäòîé áóþó ýíý ñýâýëçñýí 纺뺺í ñàëõè áàðóóí õîéíîîñ öýëñ öýëñ ¿ëýýñíýýð ìèíèé õèéìîðü ñýðãýæ, áèå ñýòãýë àðèóñàæ áàéíà õýìýýí áîäîãäñîíûã íóóõ þóí. Öààø íü óðãóóëàí áîäñîí ÷èíü îðîñ õ¿í óñàí ìàõáîäòîé, õÿòàä õ¿í øîðîîí ìàõáîäòîé õýìýýí áîäîãäîâ. Õàðèéí îðîíä àìüäðàíà ãýäýã íü õàðèéí õ¿íèé ìàõáîäîä òîõèðñîí àìüäðàëààð àìüäðàõ ó÷ðààñ áàéãàëèàñ çàÿàñàí õèéí ìàõáîäûí áèå áîëîí ñýòãýõ¿éãýý ñýðãýýæ ÷àäàõã¿é òóë ýõ îðíîî ìºðººäºæ, ñýòãýë õàðëàäàã áàéíà.
Ýõ íóòãèéí ÷èíü ñàëõè ¿ëýýæ áàéâàë òà ìºíõºð÷ áàéãàà íü òýð áºë㺺.
10. Õ¿íèé ñýòãýõ¿é-ýõèéí õýâëèéä ¿ð òîãòîõ ¿åèéí áàéãàëü орчин, нийгмийн байдлын òóñãàë байдаг. Хүн адуу хоёрыг адилхан гэр бүлээр амьдрахаар заяасан тул гýäñýíä èðñýí óíàãà ã¿éäýã нь үүнийг батлана.
11. Õºëä ìýäðýëèéí òºâ¿¿ä áàéäãûí ó÷èð : Ãèøãýõýä áèåèéí æèíãýýðýý ººðèéí ýíåðãýý ãàçàð ðóó øàõàæ, ìºð ãàðãàí ìºðºí人 ººðèéí ¿íýðýý ¿ëäýýíý. ªðãºõºä ãàçðààñ àâ÷ ýíåðãèéí òàñðàëòã¿é ñîëèëöîî ÿâàãäàíà. Ýíý ¿çýãäëèéã àøèãëàæ õºë íàñîñûã çîõèîñîí áîë ãàçðûí òàòàõ õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëýýð ãèøãýæ, ò¿ëõýõ õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëýýð õºëºº òàòäàãûã ñóäëàæ ôèçèê÷èä åðòºíöèéí òàòàõ ò¿ëõýõ õ¿÷íèé õóóëèéã íýýñýí.
12. ×èíãýñèéí äàÿàðøèë, îð÷èí ¿åèéí äàÿàðøèë þóãààð ÿëãààòàé âý? Ýöñèéí çîðèëãî àäèëõàí ãàçàð íóòãèéí òºëºº, õýëáýðèéí òºäèé ÿëãààòàé, õàðèí îíîëûí õóâüä ýðñ ÿëãààòàé. Äàÿàðøëûã : à) Áè-ìèíèèéõ õýìýýõ ìýäðýìæèéí õóâèà õè÷ýýñýí Áè äàâàìãàéëñàí, ìîðèîð õºëºãëºñºí áîäèò-áèåýðýý íýã õ¿íèé íàñàí òóðø ã¿éöýòãýñýí áîë ºíººäðèéíõ áóñäûí òºëºº, áóñäàä òóñëàõ ¸ñòîé Áè äàâàìãàéëñàí, öàõèëãààíñîðîíçîí ,,ìîðèîð,,, õèéñâýð-ñýòãýõ¿éãýýð õèéæ áàéíà. á) Ìîíãîëûí õóâüä ÿëæ áàéñàí íü ò¿¿õ áîëîí ¿ëäýæ, ºíººäðèéí äàÿàðøèëä ÿëàãäàæ, ìºõëèéí èðìýãò èðýýä áàéгàа ч хонгилийн үзүүрт гэрэл сүймийж тодорч, бүдгэрч янз янз болж байна.
13. Õ¿í ººðèé㺺 íýýõèéí òóëä øèíæëýõ óõààíûã á¿òýýñýí, ò¿¿í äîòðîîñ ººðèé㺺 ìàòåìàòèêèéí óõààíààð íýýõ íü íýí ãàéõàëòàé. Иймд хүн амьдралаа өөрийгөө танихаас эхлэнэ. Үүний тулд эцэг эх хүүхэд гурав тэгш өнцөгт гурвалжны хуулинд захирагдах учир хүүхэд эхлээд эцэг эхээсээ өнгөрсөн үеийг суралцана, эцэг эхчүүд хүүхдээсээ ирээдүйгээ олж харна. Эндээс эцэг эх хүүхдийн бие, оюун ухаан, амьдралын хувь заяа бүхнийг төрүүлэх төдийгүй ирээдүйн амьдралыг зална.
14. Ýðýãòýé õ¿¿õýä 18 íàñàíäàà öóñàí òºð뺺ñ ÿñàí òºðºë人, эìýãòýé õ¿¿õýä 16 íàñàíäàà öóñàí òºð뺺ñ ìàõàí òºðºë人 øèëæдэгийг тогтоов. Ийнхүү нэг нь эр хүн болж, нөгөө нь айлын гал голомт залгуулах эхнэр болох байгалиас заяасан хамгийн зохимжтой насыг тогтоосон тул үүнийг зөрчвөл ( эрт энгэр зөрүүлбэл) дутуу боловсорсон жимс удаан хадгалалтыг даахгүй, хурдан мууддагтай адил эрт хөгшрөх нэг нөхцөл төдийгүй олон эсрэг үр нөлөө үүснэ.
15. Õ¿í ýöýã ýõèéíõýý à÷ûã õýçýý ÷ õàðèóëæ ÷àääàãã¿é ãýäýã ¿íýí ¿¿? Õàðèóëò : õóäàë. Ýðýãòýé õ¿¿õýä ýõèéí ºâ÷íèéã àâ÷ ãàðäàã ó÷ðààñ ýöãèéí à÷ûã õàðèóëàõûí òóëä ýöãýý ìºíõð¿¿ëýí ãàë ãîëîìòûã çàëãàìæëàäàã. Ýìýãòýé õ¿¿õäèéã ýõ ººðèé㺺 çàëãàìæëóóëàõûí òóëä öîî ýð¿¿ë òºð¿¿ëæ, ýõèéí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýñíèé äàðàà íàñíû òºãñãºëä ýöýã ýõýý àñàð÷ à÷û íü õàðèóëäàã.
16. Õ¿í çàëóó íàñàíäàà ñýòãýí áîääîã, àõìàä íàñàíäàà áÿñàëãàí óõààðäàã. Õ¿í á¿ðèéí àìüäðàë ãóðâàí ñèãìàãèéí ä¿ðìýíä çàõèðàãäàíà. ªíººäðèéí õ¿í òºðëºõòíèé ºíäºð õºãæëèéí à÷ààð õ¿íèé àìüäðàëûí çàì íîðìàëü òàðõàëòòàé áàéñàí áîë ëîãíîðìàëü òàðõàëòòàé áîëæýý. ¯ãýýð õýëáýë íîðìàëü òàðõàëòûí äóíäàæ óòãóóäààñ ìîîä íü ç¿¿í òèéø øèëæèæ, çàëóóãààðàà ýðäýì áîëîâñðîë, àìüäðàëûí àðãà óõààí ýçýìøèæ, сайн сайхан àìüäðàõ õóãàöàà óðòàññàí áàéíà.
17. ̺íõ òýíãýð ìîíãîë÷óóäûã èâýýäãèéí ó÷èã ìîíãîë÷óóäûí õèé ìàõáîäòîéä îðøèíî.
18. Ìîíãîë÷óóä õèé ìàõáîäòîé.
Хүн болж хоёр хөл дээрээ тогтсон хэмээн тоолж эхлэснээс хойших зуугаад мянган жилийн турш өнөөг хүртэл уламжлагдаж ирсэн амьдралын дадал заншилын ялгааны нэг нь орос хүн толгойгоо, хятад хүн хөлөө, монгол хүн гэдсээ дулаалдаг. Орос хүн усанд шумбаж, загас барьж, шар айрагаар ундаалж бие сэтгэлээ ариусгадаг, монголчууд морь унаж, уралдаж, гүүний айрагаар ундаалж, ан агнаж бие сэтгэлээ ариусгадаг, хятад хүн газартай харьцаж, газарыг шинжиж таньж, ногоо тарьж бие сэтгэлээ ариусгадаг. Эндээс хос хуулиар оролт-гаралт гэсэн хоёр туйлтай байх учраас орос хүн толгойноосоо, монгол нь гэдэснээсээ, хятад хүн хөлөөсөө эхлэж, хар арьстан бүх биеэрээ дулаан алддаг учраас тэдгээр эрхтэнээ бусдаас илүү дулаалдаг байна. Энэ ялгагдах шинжийг дөрвөн махбодын онолоор авч үзвэл хий нь хөндлөн түгэх, эсвэл хаврын салхи хавирга нэвт үлээх учир Ìîíãîë÷óóä õèéí ìàõáîäòîé, ус дээрээсээ доошоо урсах учир Îðîñóóä óñàí ìàõáîäòîé, өвс ногоо эгц дээшээ ургадаг, амьтан бүхэн босоо тул Õÿòàäóóä øîðîîí ìàõáîäòîé, бүх биеийн гадна тал нь тас хар учир Негрүүд ãàë ìàõáîäтой гэсэн таамаглал дэвшүүлж байна. Монголчууд битүү давхар энгэртэй дээл, 6 м бүс бүсэлдэг нь морь унахын тулд зохиогоогүй амьдралын шаардлагаар тухайлбал биеийн дунд хэсгийг дааруулахаас цээрлэдэг нь яах аргагүй хий махбодтойг нотлох бөгөөд өрнөдийнхэн задгай энгэртэй костюм өмсдөг нь усан махбодтой гэх мэтчилэн үндэстэнүүдэд аль нэг махбод нь давамгайлахаас бусад махбодыг үгүйсгэсэн хэрэг огт биш, харин үндэстнийхээ махбодтой ижил махбодтой хүмүүс тухайн үндэстнийхээ бусад махбодтой хүмүүсээс илүү ухаалаг, хүчирхэг, илүү хувь тавилантай байх магадлал маш өндөр байгааг бидний судалгаа, ажиглалт нотлож байна.
Ýíäýýñ äàðààõ öîî øèíý ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ áàéíà : à. ¯íäýñòýí¿¿ä ººð õîîðîíäîî ìàõáîäîîðîî ÿëãààòàé áàéäàã. á. ¯íäýñòí¿¿ä ìàõáîääîî òîõèðñîí õîîë èääýã ó÷ðààñ ìîíãîë, õÿòàä, îðîñ ¿íäýñíèé õîîëóóä ¿¿ññýí. в.Мàõáîääîî òîõèðñîí хувцас хунар хэрэглэдэг. Хîîëîî îëæ èäýõ, хувцаслах зан үйлд òîõèðñîí ¿íäýñíèé õýë, àìüäðàëûí õýâ çàãâàð ¿¿ññýí, ýäãýýð øèíæ¿¿ä áèå áèåýñýý ýðñ ÿëãààòàé áàéãàà íü ýäãýýð ¿íäýñòí¿¿ä åðòºíöºä анх нэгэн çýðýã ¿¿ñ÷ýý ãýñýí ä¿ãýíýëòýíä õ¿ðãýæ áàéíà.
19. ÌÎÍÃÎË õ¿í, ìîðü, íîõîé, áàð äºðºâ ÕÈÉ ìàõáîäòîé.
20. XXI-ð çóóíû õ¿í òºðëºõòºíèéã ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøëýý çàäëàæ, í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøèë ð¿¿ ýðãýæ, áàéãàëèà óäèðäàõ íýðèéäëýýð óñòãàõ áèø, ø¿òýæ àìüäðàõ çàì ðóó ýðãýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, ýíý õî¸ð èðãýíøëèéí àëòàí äóíäàæ äýýð òóëãóóðëàñàí ãóðàâäàõ ñî¸ë èðãýíøëèéã íýýæ áàéãààãààð Ìîíãîë÷óóä äýëõèéí ò¿¿õýíä õî¸ðäîõ óäààãàà íýð àëäðàà ìàíäóóëàõ áîëíî.
21. Õèéí ãóðâàëûí ìîðü, íîõîé, áàðñûí õ¿÷ýðõýã áàãö äýýð õèé ìàõáîäòîé, àãóó õ¿ì¿¿ñèéã íýìýõýýð ýð çîðèã, îþóí óõààí, áèå áÿëäàð òºãñ á¿õýë á¿òýí áèåýí äààñàí öîãö ¿¿ñäýãèéã ìýäýð÷ èõ ýçýí ×èíãýñ ìºíõ òýíãýðèéí õ¿÷ ãýæ íýðëýæýý.
22. Øóäðàãà õ¿í ãýäýã þì á¿õíèé äóíäàæèéã îëæ ÷àääàã õ¿í ãýñýí ¿ã. Äóíäàæààñ íýã àëõàì õýòýðâýë õýò øóäðàãà áîëîîä òýíýãèéí íýã õýëáýð áîëíî, íýã àëõàì äóòâàë ìóëãóó үйл õýðýã áîëíî. Ýíäýýñ ìýðãýí óõààíä õàìãèéí îéðõîí çàé áîë àëèâàà þìíû àëòàí äóíäàæ þì.
23. Ìàë àæ àõóéí òàëààð : Òàâàí õóøóó ìàëòàé áàéõûí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýë þó âý? Малын зүс юу илэрхийлэх вэ?, таван төрлийн малыг өвгөн хөгшин хоёр жилийн дөрвөн улирлын турш малладаг гэж үү?, гайхмаараа, Õîíü ÿàãààä öàãààí ç¿ñòýé áàéäàã âý? Õîíèíû íîîñûã çóíû äóíä ñàð áóþó çóðãààäóãààð ñàðä õàé÷èëäàã âý? ãýòýë ÿìààã öàãààí ñàðûí äàðààõàí ñàìíàäàã âý?, ÿìààã¿é õîíèí ñ¿ðýã àìüäðàëä áàéäàãã¿éí ó÷èð þó âý?, õîíü äàéñíààñ áèåý õýðõýí õàìãààëäàã âý?, îðîé õàðóé á¿ðèé áîëîõîä ýöýã ýõ÷¿¿ä õîíèî õóðààãààðàé ãýæ õ¿¿õä¿¿ääýý àíõààðóóëäàã âý? ßìààãàà õóðààãààðàé ãýæ õýëäýãã¿é âý? õîò ÿàãààä äóãóé áàéäàã âý? Хонины хот гэхээс ямааны, үхрийн, тэмээний хот гэдэггүй вэ? çýðýã ìàë àæ àõóéã òîéðñîí îëîí ñîíèðõîëòîé àñóóëòàíä øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé õàðèóã 2-ð á¿ëýãò òàéëàâ.
24. Ìàë÷èí ãýäýã íü òºðºë á¿ðèéí èíæåíåðèéí ìýðãýæèë ýçýìøñýí õ¿í. Í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøèë ýçýìøèí àìüäðàã÷äûã ìàë÷èä ãýíý. Ìàíàé ìàë÷èä, òýäíèé ãýð, òàâàí õóøóó ìàë ãîëëîñîí àìüæèðãàà íü áèåýí äààñàí á¿õýë á¿òýí öîãöîñ, í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëèéí îðøèí òîãòíîõ ¿íäýñ þì. Ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøèë äàãàñàí õºäºº àæ àõóé áèø.
25. Ìîíãîë÷óóä òàâàí õóøóó ìàëûã ãàðûí òàâàí õóðóóíû óâüäàñûã äóóðàéëãàæ á¿òýýñýí íü äàÿàðøèëä àâòàãäàõã¿é, äàíãààðøèõûí ¿íäýñëýë áîëíî.
26. Ìàë áàéâàë ìîíãîë áàéíà, ìàë ¿ã¿é áîë ìîíãîë ¿ã¿é.
Хүн болж хоёр хөл дээрээ тогтсон зуугаад мянган жилийн тавь жараад мянган жилд нь таван хушуу малтайгаа өнөөг хүрч ирсэн монголчууд нүүдлийн соёл иргэншлийг үүсгэгч төдийгүй хүн төрлөхтний түүхэнд мөнхлөн авч үлдсэн дэлхийн ганц орны иргэн болсон хувь заяандаа бид бахархахгүй өөр хэн бахархах вэ? хэмээн өөрөөсөө асуух юу билээ: Тэгвэл яаж амьдрах вэ?
1. Тухайн нийгэмтэйгээ òýðñýëäýëã¿é óõààð÷ àìüäàð : Àëüâàà нийгмийн òóõàéí ¿åèéí ¿çýë áàðèìòëàë ºíãºðñíººñºº çààâàë илүү дэвшилттэй байдаг ó÷ðààñ ò¿¿íèéã äàãàæ, áàÿæóóëæ àìüäàð. Þì á¿õíèéã õóó÷íèéõààð öýãíýõ íü ирээдүйгээ õàðàõ ÷àäâàðàà àëäàæ, õóó÷èíñàã ¿çýëòýí áîëæ õóâèðàõàä õ¿ðãýäýã. ¯íýí áàò ìýäëýã ÷ ãýñýí ÿâöã¿é ãàçðàà áîë ýçíýý á¿ä¿¿ëýã àìüòàí áîëãîõîîñ öààøã¿é áàéäàã. Õ¿í тухайн байгаль-нийгмийн тусгал болон төрдөг тул амьдарч байгаа нийгмээ дагаж амьдрах төдийгүй хийж бүтээснээр өөрийгөө мөнхрүүлэхээр заяасан тул үүргээ биелүүлэхийн тулд бүтээж амьдар.
2.ªºðèéíõºº òóõàé маш бага ÿðü : íýã áîë áèåý ìàãòàõ áîëíî-ýíý íü áóñäûã áàñàìæèëñàí, èõýðõñýí õýðýã, ýñâýë ººðèé㺺 ìóóëíà-ýíý áîë ººðèé㺺 ¿ã¿éñãýñýí, ýöýã ýõýý äîðä ¿çñýí õýðýã áîëîõ òóë ярь, тэхдээ бага ярь. Өнөөгийн манай залуучууд өөрийгөө арай их магтаж, ахмадуудаа үеэ өнгөрөөсөн хэмээн үзсэнээрээ, хүн залуу насандаа сэтгэн боддог, ахмад насанд бясалган ухаарч амьдрахаар байгалиас заяасныг үл огоорч, хойт насандаа ч нүглээ наманчлаад барахгүй, үр хүүхдийнхээ төдийгүй монголын ирээдүйгээр тоглож байгаад, Чингэсийн монголын үр сад биш болсонд сэтгэл харамсах юм.
No comments:
Post a Comment